2021
წლის 26 მაისს
გიორგი კვინიტაძე მიებარა მთაწმინდის პანთეონს
!
რატომ
გადავწყვიტე
ქართულ
ენაზე
დამებეჭდა,
გენერალ
გიორგი
კვინიტაძის
ბროშურის
"ჩემი პასუხი"ს
1954 (ნოე
ჟორდანიასადმი)
?
è”უკვე
რამოდენიმე
ხანია
რაც
„ჩემი
პასუხი“
მქონდა წაკითხული
და
გარსულ თვეს
გადავწყვიტე
მისი
თარგმნა
ფრანგულ
ენაზე
.
ამ ბროშურით ,
ცხონებულ გენერალი
ისახავდა
ისტორიის
„ჭეშმარიტების“
აღდგენას
.
è
რომ „ჩემი
პასუხი“ ცნობილი
და
ნათარგმნი
ყოფილიყო
ბევრად
უფრო ადრე, მის
კრიტიკოსებს
მისი
სახელისა
და
მეხსიერების
ურცხვი
დარტყმას
ხელს
შეუშლიდა
,
არა
მხოლოდ
საფრანგეთში
,
ემიგრაციაში; ,
არამედ
საქართველოშიც.
èმერწმუნეთ
: მთავარ-სარდალმა გენერალ გიორგი კვინიტაძემ არ უღალატა სამშობლოს !
დღეს მე
მიმაჩნია,
რომ
ჩემი
ვალია
დავუკავშირდე
და მივაწოდო
ეს
ბროშურა
ჩემს
ისტორიკოს
მეგობრებს
და მკვლევარეებს
,
თბილისის
ეროვნული
მუზეუმების
ან
ბიბლიოთეკების
დირექტორებს,
ზოგიერთმა
უკვე
წაკითხული
ექნებათ და თავიათ
არქივში
შენახული
,
სხვებს
კი
არასდროს
სმენიათ
ამის
შესახებ ...
èამ
დოკუმენტის
ნამდვილობის
დასაზუსტებლად,
მე
გამოგიგზავნით
WETRANSFER
ით
ამ
ბროშურის
ორიგინალის
დასკანერებულ
ვერსიას
(PDF ფორმატში).
სიამოვნებით
მივიღებ თქვენს შენიშვნეებს და კომენტარებს !
ღრმა პატივისცემით
ოთარ პატარიძე
ქართული სრული ვერსია
==>Voir le traduction française
Page par
page
Traduction
Intégrale
ქართული სრული ვერსია
ჩემი პასუხი
დიდ მადლობას ვუძღვნი იმ ქართველ ემიგრანტებს, მხედრებს და არა-მხედრებს,
რომეთაც იკისრეს ამ წიგნაკის გამოცემა და ამით ხელი შეუწყვეს საქართველოს
მხედრობის შესახებ სინამდვილეთა აღდგენას.
ავტორი
P
4
*
* *
èნოე
ჟორდანიას გარდაცვალების შემდეგ გამოქვეყნდა მისი მოგონებანი „ჩემი წარსული“
ეს წიგნი მეტად დამამცირებელია ქართველი ერისა და განსაკუთრებით, მისი
მხედრობისა. რომორც დამსწრე ჩემი წარსულისა და არა-ერთხელ მთავარ-სარდალი
მისი ჯარებისა, ვერ გავჩუმდები და მოვალეცა ვარ გავცე მას სათანადო პასუხი.
ემჯობინებოდა ჩემი მოგონებების გამოცემა, რაც დაწერილია 1922 წელს პარიზში
ჩემი ჩამოსვლისათანავე, საიდანაც მკითხველი გაითვალისწინებდა ნ.ჟორდანიას მთავრობის
მოღვაწეობას საქართველოში და განსაკუთრებით, თვით ნ.ჟორდანიას მოქმედებას.
ეხლა კი აღვადგენ სიმართლეს იმისა, რაც მოთხრობილია „ჩემი წარსულში“. ამ
მოგონებებში ბევრი ამბებია დამახინჯებული და მოგონილიც და ისე, რომ ძნელი წარმოსადგენია,
ის მიეწეროს მხოლოდ შეცდომებს.
როდესაც ადამიანი საიქიოს მიემგზავრება, ის აღარ სტყუის მას ვართ ჩვეულნი. ამიტომ
შეიძლება, მკითხველს ეგონოს, რომ თუ არა მთლად, მაინც რაღაც უნდა იყოს სიმართლე
, რაც ამ წიგნს უფრო მეტად მავნედ ხდის.
მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ ეს წიგნი დაწერილია მის სიკვდილის 14 წლის წინ.
მაშასადამე, გვაფიქრებინებს, რომ უსაბუთო ბრალდებანი და ამბების გადამახინჯება
და მოგონებაც არის აღწერილი განზრახვით, რაღაც დასახული მიზნისათვის.
საერთოდ, მოგონების დამწერი ერთს ვერ აიცდენს თავიდან : რაც უნდა გულდადებით
და წინაგანზრახვით დაწეროს,მის ნაწერში ყოველთვის ნათლად გამოჩნდება მისი კაცობა,
მისი ხასიათი, მისი თვისებები, ჭკუა და განათლება.
მე შევეხები ამ წიგნში მხოლოდ შელახულ სამხედრო ამბებს და სამხედრო
პიროვნებებს .
P 5
მივმართოთ ამ წიგნს
1918 წელს გე.ოდიშელიძე იყო სამხედრო კომისრის თანაშემწედ (კომისრად ამ დროს
იქნებოდა ბ-ნი ე.გეგეჭკორი ან ბ-ნი ვ.გობეჩია).
თანახმად სომხების თხოვნისა, გენ.ოდიშელიძე უთმობდა მათ ტფილისის არსენალიდან
13.000 თოფს.
არსენალი იყო მოშათა და ჯარის-კაცთა საბჭოს განკარგულებაში, ე.ი. ნ.ჟორდანიას
განკარგულებაში, რომელსაც მისცა სომხებს მხოლოდ 6.000 თოფი.
ამაზე ნ.ჟორდანია სწერს (გვერდი 121) : „ამ ინიციატივის შემდეგ, ოდიშელიძეზე
გული გამიტყდა . აშკარა იყო, რომ მომხდარმა ამბებმა ისე მოშალა და დაარეტიანა,
რომ აღარ იცოდა, რას შვებოდა, მაგრამ, სამწუხაროდ, იმდენი მფარველი აღმოუჩნდა
ჩვენს პარტიაში, რომ ადგილიდან ვერ დავსძარით, სამაგიეროთ მისას აღარ
ვიგონებდი და არც ვეკავშირებოდი. რით დაიმსახურა ნდობა ? ერთად-ერთი გზით ---ყველა
ცნობილ პოლიტიკურ მოღვაწეს ფეხქვეშ ეგებოდა, რასაც ეტყოდნენ, მაშინვე უდასტურებდა,
თავისი აზრი არავითარ საკითხზე არ ჰქონდა.სხვისას იმეორებდა და ამიტომ ხმა
გაუვარდა, ერთად-ერთი ღენერალია რევოლუციის მომხრე : გაიკეთა რა ასე სახელი,
მთელი სამხედრო საქმეების აწყობა მიანება პოლიტიკოსებისაგან შემდგარ სამხედრო
კომისიას“
ამისთანა ჩივილით და ბრალის სხვაზე გადატანით სავსეა ნოე ჟორდანიას „ჩემი წარსული“
ასეთი დაფასების შემდეგ გენ.ოდიშელიძე ერთი-ორი თვის შემდეგ იყო დანიშნული
ჩვენი დელეგაციის შემადგენლობაში ოსმალეთში და ბათომში ნოე ჟორდანიას თანხმობით.
შემდეგ იყო აგრეთვე პარიზში ჩვენს დელეგაციაში.
*
* *
1918 წლის აპრილში მე ვიყავი მიწვეული ამიერ-კავკასიის რესპუბლიკის სამხედრო
მინისტრის გ.გიორგაძის თანაშემწედ და მთავარ-სარდლად.
1918 წლის 26 მაისს, როდესაც საქართველოს დამოუკიდებლობა გამოცხადდა, ხელახლად
მიწვეული ვიყავი საქართველოს მთავრობაში ნ.რამიშვილის თავმჯდომარეობით, იმავე
თანამდებობაზე.
P 6
1918 წლის ივნისის დამლევს , ---არ ვიცი, რა წესით,ნოე ჟორდანია გახდა მთავრობის
თავმჟდომარედ და ერთად-ერთი ცვლილება მოახდინა : მე მთავრობიდან დამითხოვა და
ჩემს ადგილზე დანიშნა გენ. ოდოშელიძე, რომელიც ამ დროს უცხოეთში გახლდათ.
რით აიხსნება ასეთი საოცარი ამბავი ?
ამ დროს ჩვენში იყვნენ გერმანლები, რომლებიც ცუდი თვალით უყურებდნენ დამფუძნებელი
კრების სასახლეზე აღმართულ წითელ დროშას და წითელ გვარდიასაც .
მაშინ, მმარტველ წრეში გადასწყვიტეს წითელი გვარდიის გარდაქმნა სასახლო გვარდიად
და შემდეგ, მისი წესდებისა.
ამისათვის გ.გიორგაძის თავმჯდომარეობით მოხდა თათბირი წესდების შესადგენად.
ამ თათბირში მონაწილეობას იღებდა აგრეთვე ნ.ჟორდანია, იმ დროს მუშათა და ჯარის-კაცთა
საბჭოს თავმჭდომარე.
წესდებაში იყო მახსოვს, 12 მუხლი, საერთოდ უვარგისნი , განსაკუთრებით, სამხედრო
ორგანიზაციისთვის.
თანახმად ამ წესდებისა, უნდა შექმნილიყო მხოლოდ ბატალიონები. არ არსებობდა არც
პოლკები, არც ბრიგადები, არც დივიზიები. რიცხვი ბატალიონებისა თან-და-თან
მიიყვანეს 24-დე . მართვა გვარდიისა და მისი ნაწილებისა იყო ხელში კოლეგიური
დაწესებულებისა
როცა დასჭირდებოდათ რამოდენიმე ბატალოიონის შეკავშირება, განსაკუთრებით სამხედრო
მოქმედებისათვის, ითხოვდნენ სამხედრო უწყებიდგან პოლკოვნიკს, ან გენერალს.
რასაკვირველია ასეთი ორგანიზაცია განსაკუთრებით ომის დროს, იყო მავნებელი, მით
უმეტეს, რომ მასში აშკარად სჩანდა პრეტორიანების თვისებები, რაც დამტკიცდა
შემდეგში ბევრი მაგალითებით.
მე ვიყავი წინააღმდეგი, მაგრამ გამოვსთქვი შემდეგი აზრი, რადგან ვერ დავაჟერე
ამისთანა ორგანიზაციის უვარგისობა : „მესმის კარგად რომ თქვენ გსურთ გყავდეთ
სანდო დასაყრდნობი ძალა ახალი წეს-წყობილების გასამაგრებლად. არავის არა ჰსურს
ამ მოვლენას შეედავოს ; დეე, ასე იყოს, მაგრამ ომის დროს, გვარდიელები უნდა
იყვნენ გაწვეულნი ჯარში, თანახმად მობილიზაციის სიებისა.“ აი მაშინ ნ.ჟორდანია,
ძლიერ აღშფოთებულმა, განაცხადა :
P 7
„მე როგორც მუშათა და ჯარის-კაცთა საბჭოს თავმჯდომარე, ვაცხადებ, რომ
ქართული ჯარის სათავეში შეუძლებელია ყოფნა ასეთი პირისა, რომელიც ასე მტყულად
არის განწყობილი გვარდიის მიმართ“. ვუპასუხე : „მე არავის არ ვთხოვდი სამსახურს
; დავბრუნდები ჩემს სახლში და დავიწყებ ჩემს აივანზე მშვიდად თამბაქოს წევას
ისე, როგორც სანამ აქ მომიწვევდნენ. თქვენი აღელვება არ შეეფერება არც თქვენს
წლოვანობას და არც თქვენს ჭაღარა წვერს.“
აი მიზეზი მთავრობიდან ჩემი დათხოვნისა.
ამის შემდეგ მოხდა ბევრი ამბები : სომხებთან ომი, სადაც გავედი მოხალისედ ;
მერე ახალ-ციხის ამბები სადაც მივიღე მონაწილეობა ნ.ჟორდანიის პირადი თხოვნით.
ახალ-ციხის ახალ-ქალაქისა და არტაანის აღების შედეგ, იმავე 1919 წლის მარიამობისთვეში,
მიმიწვიეს სამხედრო სკოლის უფროსად.
1920 წლის აპრილში, ამ თანამდებობაზე ყოფნის დროს, გამგზავნეს ადერბეიჯანში
ჩვენი მათთან სამხედრო კავშირის გამოსაცოცხლებად, რადგან დღიდან მისი დაარსებისა
(1919 წლის ზაფხული) არაფერი არ გაკეთებულიყო.
დაბრუნებისას კინაღამ არ ჩაუვარდი ხელში რუსებს.
იმავე აპრილში (1920 წ.) დამლევს დამნიშნეს მთავარ-სარდლად. ეს ომი გავათავეთ
მტრის დევნით ჩვენს საზღვრებს იქით.
იმავე წლის ზაფხულში ოსების შემოტევა უკუ ვაგდეთ ; მივიღეთ ინგლისლებისაგან
აჭარა და ბათომი.
მაგრამ დაბრუნდა გენ. ოდიშელიძე, და მე მაშინათვე გამანთავისუფლეს სამსახურიდან.
ერთი-ორი თვის შემდეგ, როცა გამოაშკარავდა რუსების განზრახვა საქართველოზე დაცემისა,
გენ.ოდიშელიძე--იმ დროს სამხედრე მინისტრის თანაშემწე, --დაინიშნა მთავარ-სარდლად.
1921 წლის 16 თებერვალს მე ვიყავი დანიშნული მთავარ-სარდლად. გენ.ოდიშელიძე ,
გადაყენებული თავის თანამდებობიდან, იყო დანიშნული ნ.ჟორდანიას მრჩეველად. ამისთანა
თანამდებობა არ არსებობდა ჩვენს სამხედრო კრებულში. მაშასადამე ნოე ჟორდანიამ
ბოლომდე არ მოიშორა იგი, საკვირველი ის არის, რომ „ჩემი წარსულში“
P 8
არსად არ არის აღნიშნული, რა მიზეზი იყო ჩემი დათხოვნისა სამსახურიდან .
პირველი ჩემი დათხოვნა მოხდა 1918 წელს შედეგად ჩემი წინააღმდეგობისა გვარდიის
ორგანიზაციისა, როგორც სამხედრო ძალისა :
1919 წლის იანვარში სომხებთან ომის შემდეგ ;
1919 წლის მაისში ახალ-ციხის ამბების შემდეგ ;
1920 წელს რუს-ბოლშევიკებთან ომის შემდეგ ;
1921 წლის მარტში, სტამბოლში ჩამოსვლისას. მიზეზი ჩემი უკანასკნელი დათხოვნისა
ის იყო, რომ „ჯარი აღარ არსებობს“- ო.
*
* *
ახლა ოფიცრებზე :
აი რასა სწერს ნოე.ჟორდანია მათზე (გვ. 165 და 166) :
1919 წ. მთიელთა საშველად ბოლშევიკების წინააღმდეგ იყო გაგზავნილი ადერბეიჯანით
„ჯარის ნაწილილები“. სინამდვილეში კი იყო გაგზავნილი ლეო კერესელიძე და მისი
მოხალისეთა რაზმი ; იქ ისინი იყვნენ განიარაღებული ადერბეიჯანის მთავრობის განკარგულებით,
რომელმაც გამოაცხადა, რომ ისინი ჰყიდდნენ თავის იარაღს.
ამ გარემოებამ მისცა ნ.ჟორდანიას საბაბი დაეწერა შემდეგი : „გამოკვლევამ დაამტკიცა
ნაწილობრივ ბრალდება, ასეთი ხულიგანები არიან ჯარში, მაგრამ ეს იყო უმცირესობა
რუსის ჯარში ნამსახური ოფიცრების მეთაურობით. საზოგადოდ ჩვენ დაგვღუპა ამნაირმმა
ოფიცრობამ, მას არ ქონდა არავითარი პატრიოტიზმი, ყველაფერს უყურებდა გამორჩენის
თვალსაზრისით, ცარცვავდენ სისტემატიურად პოლკებს -ერთი სიტყვით--ეს რუსეთუმე
ხალხი იყო ნამდვილი რისხვა ჩვენი საქმისათვის.“
171 გვერდზე კიდევ სწერს ოფიცრებზე : „ჩვენი მთავარი სატკივარი იყო სამხედრო
ძალის მეთაურობის მოწყობა. ქართული ოფიცრობა იყო გაზრდილი რუსის ჯარში და
შკოლაში, იყო იმავე დროს რუსის ორიენტაციის, მხოლოდ არა ბოლშევიკურ, არამედ
თეთრის. ჩვენთან მოდიოდა უმთავრესად ბოლშევიზმის სიძულვილით და არა თავისუფლების
სიყვარულით.“
აქვე კიდევ ერთხელ აძაგებს გენ.ოდიშელიძეს და 172 გვერდზე ათავებს ასე : „დარჩა
ოდიშელიძე, ე.ი დარჩა უხელმძღვანელობა,
P 9
უპლანობა, მოუმზადებლობა, ალალ-ბედობა. შემოდიოდა საჩივრები ჯარის ნაწილებიდან,
რომ ფული იფლანგებოდა, ხოლო სასმელ-საჭმელი კი უვარგისიაო და სხვ . ვნიშნავდი
რევიზიებს, მაგრამ არა გამოდიოდა რა. ერთი გამფლანგველის ალაგს იჭერდა ასეთივე
ოფიცერი, ჩვენი ოფიცრობის უმრავლესობა მთელს ჩვენს საქმეს უყურებდა როგორც
დროებით წარმავალ მოვლენას, რომელიც შესწყდება , როგორც კი რუსეთი აღდგებაო,
ამიტომ ხელს ითბობდენ . საზოგადოდ წერს და კლასებს შორის ერთად-ერთი ამ
ოფიცრების უმრავლესობა არ აღმოჩნდა თავის სიმაღლეზე, მოკლებული ყოველივე პატრიოტულ
რწმენას.“
აი რასა წერს ქართველ ოფიცრებზე საქართველოს მთავრობის თავმჯდომარე. გადაგვარებულებად
ასახელებს ხან „უმცირესობას“ ხან „უმრავლესობას“
განა შეეფერება მთავრობის თავმჯდომარეს ასეთი ბრალდებანი ?!
სინამდვილე კი სულ სხვა იყო.
აი რამოდენიმე მაგალითი :
სამხედრო სკოლაში იყვნენ მოსამსახურე-მუშები ; ოფიცერი , ვის განკარგულებაშიც
ეს მუშები იყვნენ, იღებდა ნაკლებს ჯამაგირს ვიდრე მუშა.
ოფიცრებს-მასწავლებლებს ლექციებისათვის ეძლეოდათ იმდენი ფული, რაც ძლივს ჰყოფნიდათ
ტრამვაისთვის.
მე, სამხედრო სკოლის უფროსი, ვიღებდი ჯამაგირს 6.000 მანეთს. ერთხელ
პოლკოვნიკი სტოქსი, ინგლისელი, ანტანტის წარმომადგენელი და მე მივდიოდით რუსთაველის
გამზირით. ერთმა მათხოვარმა მოგვმართა თხოვნით , და პოლკოვნიკმა სტოქსმა მისცა
მას 5.000 მანეთი.
ომის დროს დაქვრივებულ ოფიცრის ცოლს არ ეძლეოდა პენსია : არც იძლევდნენ მის
დასამარხად დახმარებას.
მახსოვს, კაპიტანი მარინაშვილი ახალ-ციხის ამბების დროს ყველგან აშენებდა
ხიდებს და აკეთებდა და ასწორებდა გზებს, სწმენდდა თოვლვლისაგან და ასწორებდა
გზას ხანიონის უღელტეხილზე და სხვა ; შეეყარა ჭლექი, ვითხოვეთ 5.000 მან,
აბასთუმანში გასაგზავნად ; უარი მივიღეთ, და გარდაიცვალა.
P
10
თუ ოფიცრობა იყო გაჭირვებული მხოლოდ „ბოლშევიკური რუსეთის სიძულვილით“
როგორც ადასტურებს ნ.ჟორდანია, მაშინ დენიკინთან წავიდოდნენ, მით უმეტეს,
რომ საქართველო ამ დროს არ უტევდა ბოლშევიკებს, ის მხოლოდ იგერიებდა მათ
შემოსევას.
რუსულ ჯარში რუსეთის არც ერთ ერს არ ჰყავდა ისეთი ოფიცრობა, როგორც
ქართველებს,---მუდამ სახელმოხვეჭილი და წარჩინებული. მე შევადგინე ახალ-ციხის
ამბების დროს გენერლების სია ; 25 გენერალთა შორის 23-ს ჰქონდა მიღებული
წმინდა გიორგის ჯვარი.
ახლა გადავალ ჩვენს სამხედრო მოქმედებებზე და გზა-და-გზა აღვადგენ სიმართლეს.
1918 წლის ქრისტიშობისთვეში სომხებმა დაიწყეს ომი ჩვენს წინააღმდეგ.
134 და 135 გვერდზე აი როგორ არის აღწერილი ეს ომი : ინგლისელი ბრაიდფორდი
შემოვიდა ნ.ჟორდანიასთან და დაემუქრა „დიდხანს აქ ვერ იბატონებთო“, და წავიდა
„ცოტა ხნის შემდეგ მუქარა სისრულეში მოიყვანა,---სომხები შემოგვასია. რა
სურდათ ?!
მერე ხსნის, რომ სომხებს უნდოდათ თბილისის დაჭერა და ქართული მთავრობის გადასვლა
ქუთაისში.
თურმე ეს იყო მიზეზი ომისა.
მთავრობის თავმჯდომარე ძალიან ადვილად ხსნის ომის მიზეზებს .
8 ქრისტეშობისთვეს სომხებმა დაიწყეს შემოტევა ; მთავრობამ გამოაცხადა
მობილიზაცია მხოლოდ 18 ქრისტეშობისთვეს. თუ სომხებს თბილისის დაჭერა უნდოდათ
, რას ელოდა მთავრობა და რატომ არ აცხადებდა მობილიზაციას უფრო ადრე ?!
სინამდვილე შემდეგია :
1919 წელს არის გამოცემული ჩვენი მთავრობის მიერ წიგნი „იზ ისტორიი არმიანო-გრუზინსკიხ
ოტნოშენიჰ“ . ამ წიგნიდან სჩანს, რომ სომხებმა მოითხოვეს ბორჩალო და ახალ-ქალაქი,
და არა თბილისი .
თურმე 1917 და 1918 წ. ჩვენი მეთაურები ჰპირდებოდნენ სომხებს ამ მაზრებს, რადგანაც
მცხოვრებთა უმრავლესობა იქ იყო სომხები. სანამ არსებობდა ამიერ-კავკასიის
რესპუბლიკა, ამას არა
P
11
ჰქონდა მნიშნელობაო , ამბობდნენ სომხები, და რესპუბლიკების გამოცხადების
შემდეგ მოითხოვდნენ დაპირების ასრულებას.
ამისთანა დათმობა ჩვენი ძველებური მიწა-წყლისა, ცოტა არ იყოს, წინდაუხედავია
და არც „მცხოვრებთა უმრავლესობის დებულება“არის სწორედ გაგებული.
რაც შეეხება ომის აღწერას ( გვ. 135) , არც ეს გახლავთ სწორე , როგორც ამბობს
ნ.ჟორდანია , „ბოლნისთან მოეყარა თავი სომეხთა მთავარ საომარ ძალას“, თურმე
„აქ მოხდა გადამწყვეტი ბრძოლა მათ და ჩვენს გვარდიას შორის“. მერე სწერს
ნ.ჟორდანია : „ამასობაში რეგულიარული ჯარი ნაწილობრივ გამოვიდა საბრძოლველად
და გაიმართა რეგულირული ომი .“
ასეა აღწერილი ამ ომის მსვლელობა.
სინამდვილეში კი იმ მიმართულებით , სადაც იყო გაგზავნილი გვარდია ნ.ჟორდანიას
პირადი ბრძანებით ( გვ. 135) , ბოლნისის სომხებს ჰყავდათ მხოლოდ ჯარის ერთი
ბატალიონი და ბოლნისის მცხოვრებნი და არც ერთი ზარბაზანი . მათი მთავარი ძალა
კი წამოვიდა რკინის გზის გასწვრივ , სადაც დამარცხდა შულავერთან , და დაამარცხა
ჩვენმა ჯარმა , რომელმაც ხელთ იგდო მათი ოთხი ზარბაზანი, დაიბრუნა შურავერი
და სადახლო და დაიწყო მტრის დევნა.
აქ უნდა დავუმატო , რომ ბოლნისის მიმართულებით , სადაც გახლდათ გვარდია ,
პირველ შეტაკებაში მტერმა ჩაიგდო ხელში ჩვენი ზარბაზნები . მადლობა ღმერთს ,
ზარბაზნები დავიბრუნეთ ქაქუცა ჩოლოყაშვილისა და მაისურაძის , გვარდიის შტაბის
წევრის თაოსნობით . უკანასკნელმა ამას შესწირა თავისი სიცოცხლე.
სრულებით არაფერს ამბობს ნ.ჟორდანია, თუ რით გათავდა ომი . გათავდა იმით ,
რომ ის მიწა-წყალი , რასაც ჩვენ არ ვუთმობდით სომხებს , სადავოდ გავხადეთ ,
ესე იგი , მხედრულად მოგებული ომი პოლიტიკურად წავაგეთ.
ახალ-ციხის ამბებზე , რის შედეგადაც დაკარგული გვქონდა ახალ-ციხე და ახალ-ქალაქი
, მთავრობის თავმჯდომარე არაფერსა სწერს , ვითომ ეს ამბავი არც მომხდარიყოს.
1920 წ. ომზე ბოლშევიკების წინააღმდეგ სწერს მხოლოდ შემდეგს ( 169—170) : „მოგვადგა
საზღვარზე მაისის დასაწყისს, მივიღეთ საწრაფო ზომები, გამოვაცხადეთ სამხედრო
წესები.
P
12
"გვარდიის მობილიზაცია და სხვ. მთავარ-სარდლად დაინიშნა გენ.კვინიტაძე. ყველა
ჩვენს ღენერლებსა და პოლკოვნიკებს შორის ეს პირი მიგვაჩნდა აქტიური , სწრაფი
, მომქმედი , მხოლოდ ჯიუტი და მიუკარებელი . მაგრამ უკეთესი არავინ იყო , და
უნდა შევრიგებოდით ამას .“
შემდეგ სწერს „პირველი შეტაკება მოხდა წითელ ხიდზე , მტერი დაამარცხა გვარდიამ
, მხოლოდ გაკვირვებით ამბობდენ, თათრები ყველა გაიქცენ და მათ შორის არეული
რუსებმა თავი შემოგვაკლესო . მოკლული აღმოჩნდენ ყველა რუსი , არც ერთი ადერბეიჯანელი.“
შემდეგ სწერს : „სწორედ ამ დროს მოხდა მოსკოვთან ხელშეკრულების დადება და
მით ომიც შეჩერდა“ (ხაზი ჩემია) .
სამხედრო სკოლაზე ბოლშევიკების თავდასხმის შესახებ არ არის ერთი სიტყვა ,
მიუხედავად იმისა, რომ სკოლის შემადგენლობა , როგორც იუნკრები, აგრეთვე ნაცვალთა
ათასული, დარჩა ერთგული სამშობლოისა და მთავრობისადმი.
1920 წლის 7 მაისს გრ. ურატაძემ მოაწერა ხელი ხელშეკრულებას მოსკოვთან
მიუხედავად იმისა , რომ ამ დროს ქართული სისხლი იღვრებოდა ჩვენს საზღვარზე
რუსებთან ბრძოლაში .
რაც შეეხება გვარდიის მოქმედებას წიტელ-ხიდთან , რადგან ნ.ჟორდანია აცხადებს
, რომ ამ ხიდთან „ გვარდიამ დაამარცხა მტერი“, უნდა ვსთქვა შემდეგი :
ამ ხიდთან მოხდა შეტაკება მხოლოდ თავმცველებისა (ავანგარდისა) და ამიტომ
რუსების ჯარი არ იყო დამთავრებულად დამარცხებული .
რაც შეეხება თვით გვარდიის მოქმედებას , უნდა ავღნიშნო , რომ ეს ორგანიზაცია
იყო სრულიად უვარგისი ბრძოლისათვის . როგორც ეს აღმოჩნდა სომხებთან ომში ,
ახალ-ციხეში , წითელ (გატეხილ) ხიდთან და განსაკუთრებით 1921 წელს ჩვენს უკანასკნელ
ომში.
წითელ ხიდთან პირველ შეტაკებაზევე გვარდიის ნაწილებმა დასტოვეს ბრძოლის
ველი , და აქ პარიზში , ახლაც ცოცხალნი არიან ის პირნი , რომლებიც მათრახებით
აბრუნებდნენ მათ ბრძოლაში.
შემდეგში , როცა ჩვენ ვაწვებოდით მტერს და ის იხევდა , ერთ ღამეს გვარდიამ დასტოვა
თავისი პოზიციები ; ძლივს-ძლიობით
P
13
შეაჩერეს
წითელ ხიდთან და მეორე დღეს უბრძოლველად დაიკავეს დატოვებული ადგილები ,
მტერს კი არ გაუნძრევია ხელი.
18 მაისს სამხედრო მინისტრი გრიგოლ ლორთკიპანიძე და მე გავემგზავრეთ ფრონტზე
ნ,ჟორდანიას თანხმობით . უკვე გაცემული იყო ბრძანება 19 მაისისთვის მთავარი
შეტევის დაწყებისათვის , და ჩვენ გვქონდა ადერბეიჯანელებთან დადებული პირობა
, რომ ისინი მოახდედნენ რუსების ზურგში აჯანყებას , რაც მართლაც მოახდინეს 25
მაისს განჯაში . 19 მაისს , 12 დღის შემდეგ ბოლშევიკებთან ხეშეკრულების დადებისა
, სადახლოში მივიღეთ ნ.ჟორდანიას ბრძანება ომის შეჩერებისათვის . „ და მით
ომიც შეჩერდა“-ო ამბობს ნ.ჟორდანია .
ერთ ღამეში მოხდა უმიზეზო ცვლილება.
ეს იყო 1920 წელს , ზაფხულში , როცა გაჩაღდა ომი ბოლშევიკებისა და პოლონელებთან
და ვრანგელთან . ჩვენს მხარეს ბოლშევიკების ერთი დივიზია *
) იყო ისე დამარცხებული , რომ ფრონტიდან მოხსნეს ;
მეორე დივიზია დავამარცხეთ და ვდევნიდით . ჩვენი ცნობით ბოლშევიკებს ჰყავდათ
კიდევ მხოლოდ ერთი დივიზია ბაქოსთან , შეიძლება მეტიც , ჩრდილო-კავკასიიდან
წამოსული . ამ დროს მე მყავდა 40 ათასზე მეტი ხიშტი.
25 მაისს ადერბეიჯანში მოხდა აჯანყება
;
ვფიქრობ, რომ ჩვენს გამარჯვებას შეიძლება მოჰყოლოდა ჩრდილო-კავკასიელების აჯანყება
ბოლშევიკების წინააღმდეგ, როგორც ადერბეიჯანში .
აი როდის დავკარგეთ ჩვენი სამშობლო. და არა 1921 წელს
ამის მაგივრად მოხდა უცნაური ამბავი : თანახმად ბოლშევიკური ადერბეიჯანის მოთხოვნისა
, ჩვენი გამარჯვებული ჯარი იხევს წითელ (გატეხილ) ხიდის აქეთ
;
ეს ჩვენი დამარცხებული მტერი (ბოლშევიკური ადერბეიჯანი) მხოლოდ ამ პირობით თანხმდებოდა
საზავო მოლაპარაკებაზე.
ამ ომის შმდეგ მივიღე მ.ჟორდანიასგან ერთი უცნაური საყვედური ; „აი თქვენ აიღეთ
ათი მილიონი მანეთი თბილისის გასამაგრებლად, და ეს სიმაგრები სრულებით არ დაგვჭირდებია“..ო.
„მადლომა ღმერთს რომ არ დაგვჭირდა“, ვუპასუხე.
აი რა პატრონი ჰყავდა საქართველოს !...
*)
ამ დროს
ბოლშევიკების დივიწიაში ითვლებოდა 4500—5000 კაცი
P
14
„ჩემი წარსული“-დან გამოდის , რომ სომხებთან ომში ჯარს თითქოს არ მიუღია მონაწილეობა
; არც
1919 წელს ახალ-ციხის ომში , სადაც გვარდიის წასვლის შემდეგ , რაც მოხდა თანახმად
მათი მოთხოვნილებისა , ჯარმა დაამარცხა მტერი ფოცხოვსი , გადალახა საზღვარი
და დაუბრუნა არტაანი საქართველოს .
აქ არ შეიძლება არ დავუმატო , რომ ამ ომის შემდეგ ქალაქი არტაანი , ჩვენი
სისხლით აღებული , გადაეცა სომხებს .
არტაანი , მტკვრის მარცხენა მხარე , სადაც იყო მხოლოდ ყაზარმები, დარჩა ჩვენს
ხელში , მაგრამ ახალ-ქალაქიდან ჩვენი იქ მისვლა შეიძლებოდა მხოლოდ სომხების
ნებართვით , რადგაბაც ხანიორით იქ მიდიოდა ცუდი გზა და თვით უღელტეხილი 6 თვე
იყო დაფარული თოვლით .
ნ.ჟორდანია
ყველგან აქებს გვარდიას : „გვარდიამ დაამარცხა მტერი წიტელ ხიდთან“ ; გვარდიამ
დაამარცხა ბოლნისთან მთავარი ძალა სომხებისა,“ ე.ი გამოჰყავს მსხნელად
საქართველოსი.
სინამდვილეში კი სწორედ ეს ორგანისაცია იყო ერთ-ერთი მიზეზი ჩვენი დაღუპვისა
.
*
* *
ეხლა შევეყოთ 1921 წლის ომს (გვ. 173-174-175)
ბაქოდან ჩამოვიდა ჩვენი წარმომადგენელი ვანო ხუნდაძე . „ჩამოვიდა მოულოდნელად
,“ ამბობს ნ.ჟორდანია , და „დაწვრილებით გვიამბო. აშკარა იყო მოსკოვის განზრახვა
. დავფაცურდით , თავდაცვის საბჭო დავაარსეთ და შეუდექით მზადებას ჩუმათ ,
არავის გაეგო რაშია საქმე . ეს საიდუმლო იყო საჭირო რომ ხალხში პანიკა არ გამოეწვია
და მორალური კრიზისი არ შეგვექმნა . საბჭოს დაარსება მოხდა 11 ნოემბერს .
„საქართველოს არასოდეს არ ჰქონია თავდაცვის საბჭო , რის წყალობითაც სინამდვილეში
არავინ იყო სახელმწიფოს თავდაცვის პასუხისმგებელი. ეს იყო 1918, 1919 1920
წლებში.
როცა 1920 წელს მე გამხადეს მთავარ-სარდლად , მოვითხოვე ამისთანა დაწესებულების
დაარსება , რადგანაც სახელმწიფოს თავდაცვის გეგმა არ დამხვდა . დებულება და
მისი შემადგენლობა შევადგინე მაშინათვე .
1920 წელს სამსახურისაგან განთავისუფლების შემდეგ ეს თავდაცვის საბჭო გააუქმეს,
მიუხედავად იმისა, რომ მხოლოდ
P
15
მშვიდობიანობის დროს იყო საჭირო ეს დაწესებულება . მხოლოდ ამ დროს შეიძლება
ომისათვის მომზადება , ესე იგი იარაღის, ტანსაცმელის, სურსათისა და ყველაფრისა
, რას ესაჭიროება ჯარს და განსაკუთრებით თავდაცვის გეგმისა , ჯარის მობილიზაციის
ძირითადი დებულებანი , ჯარის მოწყობა , საზღვრების გამაგრება ; რასაკვირველია,
მომავალი მთავარ-სარდალი უნდა იყოს ამაში ჩახედული და ემზადებოდეს ომისათვის
. ჩვენში კი ომისათვის მომზადება იყო მობილიზაცია , მთავარ-სარდლის დანიჩვნა
კი ხდებოდა უცბათ.
თუ როგორ იყო მოწყობილი ჯარი და მისი მობილიზაცია, არ შევრჩერდები ამაზე.
„კორბიელის *) საშვალებით
მოვაწყვეთ საფრანგეთში ყიდვა 60 ყუმბარისა“ ამბობს ნ.ჟორდანია . რა არის ეს
60 ყუმბარა ? ერთ ბატარეას ერთ ბრძოლაში არ ეყოფა ნახევარ საათს. ვგონებ ეს
რიცხვი შეცდომაა.
*
* *
176 გვერდზე ბრალსა სდებს გენ.ოდიშელიძეს და გე.ზაქარიაძეს , რომ
ბოლშევიკების მიერ სომხეთის დაპყრობის შემდეგ ეგრეწოდებული „სადავო ადგილებში“
შევიყვანეთ ჩვენი ჯარები . ეს მიაჩნია ნ.ჟორდანიას შეცდომად სამხედრო თვალთაზრისით,
და იყო წინააღმდეგი.
„მაგრამ“ ამბობს, „ჩვენმა სტრარეგებმა ასე გადასწყვიტეს. თავდაცვის სიმაგრედ
დაინახეს ძველებურად მთა-გორი და არა თვით მცხოვრებების სულისკვეთება.“
ამით ვგონებ , თვით ადასტურებს, რომ სომხებს ჰპირდებოდა ბორჩალოსა და ახალ-ქალაქსა
.
რომ თავისი შეცდომა სხვას გადააბრალოს , ახალი სტრატეგიაც გამოიგონა !
როცა იქ მყოფი ჩვენი ჯარის ნაწილები დამარცხდნენ და გენ.ოდიშელიძემ ნაწილების
დაფანტვა-დალაგება დააბრალა აკაკი ჩხენკელს , „გული მომივიდა , ვინ არის ჯარის
უფროსი--თქვენ თუ ჩხენკელი თქვა და გამოვუცხადე დაუყონებლივ გადადგეს.“
მაგრამ ეს არ
მოიყვანა სისრულეში.
*) საფრანგეთის სამხედრო მისიის მოთავე
გვ 16
შემდეგ : „ გავმართეთ თათბირები, მთავრობის სხდომა, გადაწყდა კვინიტაძის დანიშვნა
მთავარ-სარდლად .“
„გადავსწყვიტე მასთან წინასწარი მოლაპარაკება . შეხვედრისთანავე დაიწყო თავდასხმა
უმთავრესად ოდიშელიძეზე , უწოდა მეტად უზრდელი სახელი , გადავიდა სხვებზე ,
გამოდიოდა რომ არავინ არაფრად არ ვარგა , ომი წინ და წინ წაგებულია , თილისი
უნდა დავტოვოთ, მცხეთაზე გავმაგრდეთ , ერთი სიტყვით დაუწყობელი აფორიაქებული
საუბარი და პლანები საუბარი და პლანები . მე ეგი გამოვთქვი მის ვარგისობის
შესახებ ვიწრო წრეში, გვიან იყო .“
რატომ გვიან ? რისთვის გადასწყვიტა წინასწარი ლაპარაკი ?
არავითარი წინასწარი ლაპარაკი ნ. ჟორდანიასთან არა მქონია . რად უნდოდა წინასწარი
ლაპარაკი ჩემთან ? განა არ მიცნობდა ? განა არ ვიყავი ამის წინათ ჯარების
სათავეში ომის დროს ? ეს „წინასწარი ლაპარაკი“ მოიგონა უთუოდ იმიტომ , რომ ჩაემატებინა
თავის მოგონებებში ჩემთვის მეტად დამამცირებვლი ლაპარაკი .
მერე როგორ შეიძლებოდა ამისთანა მდგომარეობაში გალანძღვა გენ. ოდიშელიძისა და
დამცირება სხვა გენერლებისა და ლაპარაკი „თბილისის დატოვებაზე“, „მცხეთაზე
გამაგრებაზე“, ჯერ კიდევ მთავარ-სარდალიც არ ვიყავი და რაც მთავარია , არც
მეცოდინებოდა ჩვენი ჯარების მდგომარეობა .
ჩემი დანიშვნა მთავარ-სარდლად მოხდა სულ სხვანაირად : მე ვიყავი ავად და 15 თებერვალს
ის იყო წამოვდექი . ამ დღეს , საღამოს 9—10 საათს დამირეკა ტელეფონი
ვ.ჟუღელმა . მკითხა , რას ვაპირებ შექმნილ პირობებში . არ ვიცოდი , რა ხდებოდა
, რადგანაც არ ვიყავი სამსახურში და ვიცოდი მხოლოდ , რომ დაიწყო ომი.
„განა ისე ცუდად არი საქმე, რომ ჩემი თავი გჭირდებათ ?“ , ვკითხე . იმან დაიწყო
ტელეფონით ახსნა . შევაჩერე და ვუთხარი : „ არა ღირს ტელეფონით ამაზე
ლაპარაკი , მე მოვალ თქვენთან , რადგან ჩემი სახლი სწორედ გვარდის შტაბის
პირდაპირ არის .“
„არა მე მოვალ თქვენთანა“--ო , და მოვიდა .
ამიხსნა მდგომარეობა . სადაო ადგილებში მყოფი ჯარი იყო დამარცხებული , მკითხა
, თუ მივიღებ მონაწილეობას ამ ომში . ვუთხარი , რომ მთავრობას არა ერთხელ დავუძახივარ
, და თუ დამიძახებს , რასაკვირველია , მოვალ , რადგან სამსახურიდან
გვ 17
განთავისუფლებისას მუდამ ვეუბნებოდი მთავრობას, --თუ დაგჭირდებით , გეახლებით
.
მე მივხდი , რატომ ვ.ჟუღელი მოვიდა ჩემთან , და ვუთხარი : „თქვენ იცით, რომ
მე ვიცი თქვენი გადაჭრით მოთხოვნა სამსახურიდან ჩემი დათხოვნისა , და
შეიძლება გეფიქრათ , რომ ეს გარემოება მიზეზი იყოს ჩემი უარისა ; ამიტომ პირადად
მობრძანდით . ჩემთვის ეს წვრილმალია . ნუ სწუხდებით , თუ მთავრობა დამიძახებს
, რასაკვირველია , როგორც მუდამ , მოვალ .
წავიდა და ერთი-ორი საათის შემდეგ უკვე საწოლში ვიყავი , მოვიდა ავტომობილი
და წამიყვანა ნ,ჟორდანიას ბინაზე.
შევედი. დიდი მაგიდა ; ზედ რუქა , სათავეში ზის ნ.ჟორდანია , ნ.რამიშვილი და
სხვები ამ მაგიდის ირგლივ და აგრეთვე მეორე , ამასთან შეერთებულ ოთახშიც , ხალხი
; სულ იქნებოდა 30 კაცამდე . გენ.ოდიშელიძე და გენ. ზაქარიაძე პირველ ოთახში
. კუთხეში . ნ.ჟორდანიამ ამიხსნა მდგომარეობა . აღმოჩნდა უარესი : თურმე დამარცხებულა
არა მხოლოდ ხრამის იქით მყოფი ჯარი , არამედ წითელ ხიდთან მყოფი 6 ბატალიონი
გენ. ჯიჯიხიას მეთაურობით გაგზავნილი მათ საშველად აგრეთვე იხევდა .ამას
ნ.ჟორდანიამ დაუმატა , რომ ხვალ დილით ადერბეიჯანიდან იწყებს შეტევას რუსის
ჯარი წითელი ხიდით , სწორედ საიდანაც მოხსნილი იყო ჯიჯიხიას ბატალიონები , და
დამისვა კითხვა : „თქვენი გეგმა .“ მე ჯერ არ ვიცოდი , სად იყო დალაგებული
დამარცხების შემდეგ ჩვენი ჯარის და გვარდიის ნაწილები , გვყავს თუ არა მაშველი
ჯარი და სად არის ის . ერთი სიტყვით , სრულებით არ ვიყავი გაცნობილი ნამდვილ
მდგომარეობას და რა უნდა მეპასუხა ამისთანა კითხვაზე ? მოდი და ნუ გამოხვალ
მოთმინებიდან . ვუპასუხე აღელვებული : ნოე ნიკოლაევიჩ , ომის გეგმას ჰქმნიან
ისე , როგორც ქალი ჰქმნის ბავშვს , ჯერ მშვიდობიან დროს თანდათანობით უნდა
ყოფილიყო მომზადებული ომის გეგმა , სადაც უნდა ყოფილიყო გარჩეული ყველაშემთხვევები
. ამიტომ სარდლობას ალბათ ექნება გეგმა მომავალი მოქმედებისათვის . მე კი
შემიძლიან მხოლოდ დავეთანხმო ან შევიტანო შესწორებანი“. ნ.ჟორდანიას შეკითხვაზე
გენ.ოდიშელიძემ უპასუხა რომ ჯარს გაუგზავნა ბრძანება , დაიხიოს ხრამზე . ჩემს
შეკითხვაზე ,--სად და როგორ არის დალაგებული ჩვენი ჯარი , სარდლობამ ვერ მიპასუხა.
გვ 18
მაშინ ჩაერია ამაში ნ.რამიშვილი და გაშალა თავისი გეგმა.
მოკლედ,--უნდა მოვაგროვოთ ჯარი ფოილოსთან , იქიდან გადავიდეთ მდინარე მტკვარზე
და შევუტიოთ მტერს ზურგში . რასაკვირველია , ვერ შევუთანხმდებოდი ამისთანა
უცნაურ გეგმას . მტერი უკვე ხრამზეა, ჩვენი ჯარები იხევენ და გაფანტულიც არიან
, რაც გამოჩნდა ნათლად მეორე დღეს დილით . ხვალ დილიდანვე მტერი წითელ ხიდიდან
და ბორჩალოსთან წამოვა თბილისზე , სანამ მოვაგროვებთ ფოილოსთან ჯარს , მტერი
შემოვა თბილისში , რადგან წინაარმდეგობას ვერავინ ვერ გაუწევდა ლორიდან და
ბორჩალოდან მომავალ მტერს.
ჩემს შეკითხვაზე , რა გვაქვს ფოილოსთან მტკვრის გადასასვლელად , მივიღე პასუხი:“იქ
არის ერთი ბორანი.“ „თქვენ კუკიიდან ვერაზე ვერ გადაიყვანთ ჯარს , ერთი ბორნით
, როგორ უნდა გადაიყვანოთ მტკვარზე , როცა გაღმა ნაპირი მტრის ხელშია ?“ ,
იყო ჩემი პასუხი.
არაფერმა მიშველა , ვერ დავაჯერე , ხელის აწევით დაადგინეს ამ გეგმის მიღება
და ჩემი დანიშვნა მხოლოდ ფოილოსთან ამ ჯგუფის სარდლად.
კრება დაიშალა. ზოგს ეგონა , რომ მე ვიყავი დანიშნული მთავარ-სარდლად. (აქ,
პარიზში, ბენია ჩხიკვიშვილმა მითხრა , რომ ამ სხდომაზე მან ასწია ხელი , რომ
მე ვყოფილიყავი დანიშნული მთავარ-სარდლად).
როცა ყველა წავიდა , შევაჩერე ვ.ჟუღელი და ვუთხარი ნოე ჟორდანიას : „თქვენ
შეგიძლიათ იფიქროთ , რომ მე ვარ შეთანხმებაში რუს-ბოლშევიკებთან , რომ მე ვარ
სამშობლოს მოღალატე და სხვა ამისთანები. ჩემთვის მნიშნელობა არა აქვს ;
მიღებული გეგმა განუხორციელებელია ; მანამ მოვაგროვებთ ფოილოსთან ძალას ,
მტერი შემოვა თბილისში , რადგანაც მას წინ ვერავინ გადაუდგება . ამიტომ ეს
გეგმა სწორედ მავნეა და მე ამ თანამდებობაზე უარს ვამბობ .“
აი მაშინ ნ.ჟორდანიამ, და არა მე , დაიწყო გმობა გენ.ოდიშელიძისა, რომ ის უვარგისი
სარდალია , რომ მას არ შეუძლიან ჯარების მართვა და სხვა ამისთანები . მე ვკითხე
: „თქვენ გენ.ოდიშელიძეზე ამ აზრისა გახდით ეხლა , ჩვენი ჯარების დამარცხების
გვ 19
შემდეგ ?“, „არა“, ამაყად მიპასუხა, მე ყოველთვის ამ აზრის ვიყავი“
იმას, რაც მოხდა კრებაზე, დაუმატეთ ეს მისი პასუხი და გაიგებთ ჩემს პასუხს :
„მაშ თქვენის მხრივ ეს გახლავთ დანაშაული (ვთქვი რუსულად (პრესტუფლენიე) ,
რომ ამ კაცზე ხართ ამ აზრისა და იგი გყავთ მუდამ სამხედრო უწყების სათავეში
და ომის დროს აბარებთ სამშობლოს დაცვას.“ გამოვეთხოვე და მივდიოდი, როცა
ნ.ჟორდანიამ მითხრა : „მაინც ხვალ დილით მოდით შტაბში, მე დაველაპარაკები
ზაქარიაძეს , როგორ მოვიქცეთ .“
მეორე დღეს, 16 თებერვალს, მივედი შტაბში. (მტერმა შეუტია ჩვენს ჯარს სადავო
ადგილებში 11 თებერვალს).
შუადღე გადასულიყო, უკვე ვიცოდით, ადერბეიჯანთან რუსებმა გადმოლახეს საზღვარი
, შეუტიეს გათენებისას ჩვენს ჯარს მისი მარცხენა ფრთის შემოხვევით , და ისიც
ვიცოდით , რომ თბილისში უკვე გამოჩდნენ ბრძოლიდან გამოქცეულნი . ამ დროს
გენ.ოდიშელიძე შემოვიდა იმ ოთახში , სადაც მე ვიყავი , და მითხრა : „გაბარებ
ჯარს , გისურვებ გამარჯვებას .“
აი რა პირობებში მოხდა ჩემი დანიშვნა მთავარ-სარდლდად.
გენ.ოდიშელიძე კი იყო დანიშნული მთავრობის , ნ.ჟორდანიას სამხედრო მრჩეველად
, ესე იგი , შეეძლო გაეწია ნ.ჯორდანიას წინაშე კონტროლი და აწონ-დაწონა და
დაფასება ჩემი მოქმედებისა .
ეხლა ყური უგდეთ, რასა სწერს ჩემზე (178 გვ.) : „რამდენჯერ მივდიოდი (მივდიოდი
დრეში ორჯერ) შტაბში , იმდენჯერ კვინიტაძე დაიწყებდა ერთად-ერთი გამოსავალია
უკან დახევა , გრძელი ფრონტის შემოკლება , მცხეთის მიმართულებით გამაგრება ,
ზარბაზნების დაწყობა მაღლობზე და იქიდან თბილისის დაცვა , მტერი ვერ შემოვა
ქალაქში ახლა კი გზას მოგვიჭრიან , შემოგვევლებიან და სხ. ეს ყოველ დღე .“
რასაკვირველია, ამისთანა ლაპარაკი არ მქონია ნ.ჟორდანიასთან ; რომ ეს
მოგონილია , სჩანს მისი სიტყვებიდან . აბა როგორ ვეტყოდი , რომ მცხეთიდან ზარბაზნებით
არ შემოვუშვებ მტერს ქალაქში ; რაღა დახევა მჭირდებოდა ამისათვის ? სოღანლუღის
გვ
20
ქედიდან მცხეთამდე არა ნაკლებ 30 კილომეტრია , ჩვენი ზარბაზნები ისროდნენ
მხოლოდ 7 კილომეტრზე.
ასე გამოჩნდება ხოლმე მოგონილი ტყუილი
თვითონ ნ.ჟორდანიას უნდოდა დასაწყისში თბილისის დატოვება უბრძოლველად . მე
ვიყავი , რომ შევაჩერე და ვუთხარი მას „მომეცით ათასი კაცი და შევებრძოლები
მტერს , თბილისის დატოვება უბრძოლველად შეუძლებელია.“
და აი აქ, პარიზში , სპ.კედიამ მომაგონა და დასწერა თავის გაზეთში „გუშაგ“-ში.
ნ.ჟორდანია თურმე მისულა დამფუძნებელ კრებაში და იქ გამოუცხადებია , რომ უნდა
დავტოვოთ ქალაქი უბრძოლველად , და რომ ეს არის მთავარ-სარდლის აზრიო .
1921 წელს,მთავარ-სარდლად ჩემი დანიშვნის დროს , როგორც მკითხველმა იცის ,
ნ.ჟორდანიამ „მოკლე წრეში“გამოსთქვა აზრი ჩემს უვარგისობაზე და დამფუძნებელ
კრებაში ეყრდნოდა ამ „უვარგისი სარდლის“ აზრს.
სპ.კედიამ არ დაიჯერა და რამდენიმე წევრის თანხლებით მოვიდა ჩემთან და მკითხა
:“მართალია რომ ვტოვებთ თბილისს უბრძოლველად ?“ ჩემი პასუხი იყო : ტყვიას დავირტყამ
თავში , ვიდრე დავუტოვებ მტერს დედა-ქალაქს უბრძოლველად .“
მთელი ჩვენი სამხედრო ძალების ნახევარზე მეტი უკვე იყო დამარცხებული და გაფანტულიც.
ამ ძალების დასახვედრად გავედი სანდარისკენ ვ.ჟუღელის თანხლებით და ვნახეთ :
ხრამიდან მოდიოდა მწყობრათ ჯარისა და გვარდიის დანარჩენი მხოლოდ 700—800 კაცი
, მათ შორის ერთი ბატალიონი ჯარის პირველი პოლკისა პოლკ. გეგელაშვილის მეთაურობით.
*
* *
მდგომარეობა შიქმნა ასეთი :
მტერმა გადმოლახა ხრამი ; გატეხილ (წითელ) ხიდიდან მოდიოდნენ რუსები.
ორივე მიმართულებით მტერი მოდიოდა თბილისზე . დასახვედრი მაშველი ძალა თბილისთან
არ გვყავდა . რადგან ეხლა, როგორც ყოველთვის , როცა უცბად მიწვევდნენ მთავარ-სარდლად
, არ დამხვედრია სახელმწიფოს თავდაცმის გეგმა , მაშინვე დავუსვი
გვ
21
მთავრობას ომის წარმოებისათვის მთავარი საკითხი , როგორც მოვიქეცი 1920 წელს
, ესე იგი ჩვენი წინააღმდეგობა თავდება თბილისში , თუ ომი გრძელდებოდა თბილისის
დაცემის შემდეგაც ? დაადგინეს , როგორც 1920 წელს , სრულებით სამართლიანად ,
რომ ომს არ ვათავებთ თბილისში და წინააღმდეგობას ვუწევთ მტერს შემდეგშიც.
თანახმად ამ დადგენილებისა , მაშინვე ყველა მინისტრები და სამინისტროები იყო
გადაყვანილი ქუთაისში , მთავრობის თავმჯდომარე , საგარეო მინისტრის თანაშემწე
კ.საბახტარაშვილი და დამფუძნებელი კრება კი რჩებიან თბილისში ; ამათთვის მომზადებული
იყო განსაკუთრებული მატარებელი , და ყველას აუწყეს , რომ მზად იყვნენ ერთ
საათში ჩამსხდარიყვნენ მატარებელში ასე , რომ თბილისის დატოვება და მისი ევაკუაცია
იყო დადგენილი მთავრობის მიერ ; ჯარების დახევის დროს ამორჩევა კი , რასაკვირველია
, სარდლობას ეკუთვნოდა.
*
* *
მივყვეთ წიგნს : 179 გვერდზე : მითომს მითქვამს :“გზა მოჭრილია, რჩება ერთი
ბილიკი--მცხეთისაკენ მიმავალი გზა ,“ ყველამ იცის , რომ ეს არ არის ბილიკი ,
ეს არის შარა-გზა , შემდეგ--„ხოლო გარე-კახეთიდან მტერი მოდის მცხეთისაკენ“,
ყველამ იცის , რომ გარე-კახეთიდან მცხეთისკენ უნდა გამოიაროს თბილისზე .
*
* *
„ჩემი წარსული“--დანვე ირკვევა , რომ ნ.ჟორდანიას სანდო პირადი ინფორმატორი თურმე
ყოფილა გენ.ლიბიდინსკი , რომელიც (გვ. 175) სჩანს იყო ურთიერთობაში
ბოლშევიკურ მისიასთან , რადგანაც მოაწყო საიდუმლო შეხვედრა მის ბინაზე ნ,ჟორდანიასი
ამ მისიის სამხედრო წარმომადგენელებთან , რასაკვირველია , ბოლშევიკური მისიის
ნებართვით .
სასაცილოა და დამახასიათებელი ამ პაემანზე მომხდარი ლაპარაკი . თურმე ამ
ლაპარაკის დროს ნ.ჟორდანიამ შეატყო , რომ ამ წარმომადგენელს სრულებით არ სურდა
მოსკოვის ჩვენზე თავდასხმა . „ლებესისკის ალბად მასზე ჰქონდა გავლენა“-ო და
რომ ომი არ მოხდეს , უნდა ჩვენ წავიდეთ დათმობაზე , მაგალითად, დაჭერილი „ბოლშევიკების
ტყვეების განთავისუფლება“.
გვ
22
შემდეგ, ეს მშვენიერია ,“ვამჯობინე დაშინება და ვუთხარი : „კავკასიის ხალხები,
იცით ალბათ, უკმაყოფილო არიან მოსკოვის რეჟიმით , თუ ამდენ ხანს არ ამდგარან,
ამის მიზეზი ვართ ჩვენ“ და „როგორც კი ჩვენ თავს დაგვესხმებით , აჯანყებებს
გავაჩაღებთ ყველგან თქვენს ზურგს უკან . ამ საბუთმა მასზე იმოქმედა . მხოლოდ
მაშინ გავიგე , რომ ყოფილა დავალებული მოსკოვიდან მე ვენახე , ვინაიდან თქვა--ეს
მართლა სერიოზულია , მოსკოვს ვაცნობებო“
რასაკვილველია, აცნობა , რომ ამ აჯანყების წინააღმდეგ მიეღოთ ზომები .
ასეთი გვყავდა მთავრობის თავმჯდომარე .
*
* *
180 გვერდზე ამბობს ვითომც მომიყვანია ორი საბუთი დახევის გადასაწყვეტად :
„დამისახელა ორი : საბურთალოში ჩამოვიდენ მოსკოვის მზვერავები კოჯრით .
მაშასადამე გზა არის ღია . სამხედრო მეცნიერება ამბობს , რომ სადაც ორი მზვერავი
გაივლის , იქ
გაივლის მთელი როტაც , ხოლო სადაც გაივლის როტა
გაივლის იქ მთელი პოლკი.“
ჯერ ერთი,--კოჯორი ჩემს ხელში იყო ; ამას ვერ ვიტყოდი . სინამდვილეში კი
მტერი (მისი ნაწილები) ჩამოდიოდა არა კოჯრიდან და არა საბურთალოში, არამედ მანგლისიდან
დირღმის მინდორში.
რაც შეეხება სამხედრო მეცნიერებას , ის ამისთანებს არ ამბობს . შეიძლება ,
როდისმე ლაპარაკში და არა ჩვენი უკანასკნელი ომის დროს , მითქვამს ერთ-ერთი
ფრაზა, მგონი , კლაუზევიცისა : სადაც გაივლის ირემი , გაივლის კაცი , ხოლო
სადაც გაივლის კაცი , გაივლის მთელი ჯარი . გასაგებია იმ სიტყვების აზრი.
რაც შეეხება მეორე საბუთს ის არის გამოთქმული სრულებით გაუგებრათ ; ვერ გაიგებ
რაშია საქმე . სინამდვილეში კი მდგომარეობა შეიქმნა ასეთი : 24 თებერვალს
რუსის ცხენოსანმა ჯარმა უკვე გაიარა ნორიდან ოლგინსკოებით და ჰქონდა დაჭერილი
მამკოდი , გლდანი, ავჭალა და ავჭალის რკინის გგზის სადგურიც .
გვარდიამ ნავთლუღის პოზიციები დასტოვა . ნაშუადღევს ალექსანდრე დგებუაძე
მოვიდა ნავთლუღიდან დაჭრილი , და მითხრა , რომ რუსებს გამოუჩნდათ ტანკები ან
ჯავსნოსანი ავტომობილები ; თვითონ ენახა.
გვ
23
შავნაბადის მონასტერი სოღანლუღის ქედზე , ორთაჭალას რომ დასცქერის , რუსებმა
აიღეს.
დიღმის მინდვრიდან (ნახშირგორასთან) გამოჩნდა ჯერ კიდევ დილით , 24 თებერვალს
, მანგლისიდან ჩამოსული მტერი (მოხევეების პატარა რაზმი) შალვა ქარუმიძის მეთაურობით
იძულებული იყო დაეხია.
შეიძლება ითქვას , რომ უკვე გარშემორტყმული ვიყავი.
ასეთი შეიქმნა მდგომარეობა თბილისთან.
საერთო მდგომარეობა კი იყო შემდეგი : მეთერთმეტე არმია გეკერისა 35.000 კაცის
შემადგენლობით მოდიოდა ბაქოდან პირდაპირ თბილისზე. ერთმა მისმა ნაწილმა
ზაქათალიდან შემოუტია ჩვენს ნაწილებს კახეთში , სადაც მეთაურობდნენ გენ.ახმეტელი
და გენ. ჭავჭავაძე , და აიძულა ისინი , დაეხიათ.
ჩრთილოეთიდან საქართველოს შემოესია მერვე არმია ლევანდოვსკის მეთაურობით . ეს
არმია უკვე მოდიოდა კავკასიის გზით , მამისონის უღელ-ტეხილით და შავი ზღვის
ნაპირით.
დუშეთთან გენ. ახმეტელი და გენ. ჭავჭავაძე ჩაუვარდნენ ხელში კავკავის გზით
მოსულ ბოლშევიკებს . გენ.ახმეტელი გარდაიცვალა ტყვეობაში , გენ.ჭავჭავაძე კი
ომის შემდეგ გამოუშვეს ტყვეობიდან .
მიღებული ზომები დახევისათვის : გავგზავნე შანიძე მოხალისეთა რაზმის და ჯავნოსანი
მატარებელით ავჭალაში , და რკინის გზის სადგური გავწმინდეთ მტრისაგან . რომ
დავაჯერო მტერი , ვითომც ხვალაც ვრჩებით თბილისში , უკანასკნელი მაშველით (პირველი
პოლკის ათასეული პოლკ. გეგელაშვილისა) შევუტიე საღამოს 8—9 საათზე შავნაბადის
მონასტერს და , მგონია , უკან დავიბრუნეთ .
შუაღამეს , 12 საათზე , დავიწყეთ საერთო დახევა .
პირადად მე ცხენ-და-ცხენ , 4 ზარბაზნით , 300 კაცით და ერთი ცხენოსანი
მწყობრით გავედი თბილისიდან და დავიჭირე პოზიცია დიღმის მიდრვის იქით მუხათ
გვერდზე , კოჯრიდან მომავალი ჯარების უზრუნველსაყოფათ დიღმის მინდორში ჩამოსული
მტრისაგან . სოფელი დიღომიც მქონდა დაჭერილი ერთი ასეულით . ბრძოლის გაგრძელება
თბილისისთვის გახდა შეუძლებელი და
გვ
24
იძულებული,
ვიყავით დაგვეწყო დახევა მცხეთისკენ , რათა წინააღმდეგობა გაგვეგრძელებინა.
შემდეგ დრეს ვეღარ დავიხევდით.
სტამბოლში რომ ჩამოვედი , მივიღე თბილისიდან წერილი , სადაც მატყობინებდნენ :
გეკერმა (ბოლშევიკების მთავარ-სარდალი) წარმოსთქვა : თუ როდისმე შეიძლება
მიეცეს დახევისთვის ვისმეს ჯილდო , გენ.კვინიტაძეს უნდა მიეცეს ყველა
ჯილდოები , როგორ გამისხლტა ხელიდან . ასე დააფასა მტერმა ჩემი დახევა.
*
* *
182 გვ. თურმე ნ.ჟორდანიას ჩაეძინა მატარებელში და გაიღვიძა , როგორც ამბობს
, აღსტაფაში (აღსტაფა ადერბეიჯანშია) . ნახა იქ ჯარის და არა გვარდიის ჯარისკაცები
თბილისიდან წამოსულნი . დაჰკითხა და გამოარკვია , რომ ესენი იხევდნენ თბილისიდან
„არც ერთი ოფიცერიო“. ვერ მიხვდა , რომ ეს იყვნენ დეზერტირები . რადგან არ
ჰყავდათ ოფიცრები. ისიც ვერ მოიფიქრა , რომ ფეხით მომავალნი ვერ დაეწეოდენ
მის მატარებელს .
ეხლა ნახეთ ამ გარემოებიდან რა დასკნა გამოიყვანა ნ.ჟორდანიამ . სწერს : „ახლა
მივხვდი ყველაფერი , მცხეთის ფრონტი იყო მომიზეზება ომის გასათავებლათ , გავწიე
გორისკენ . აქ დამხვდა შტაბის და კვინიტაძის ვაგონები, ყველა უთავბოლოდ გაბნეული
მის-მის კუნჭულში“.
ესე იგი , დარწმუნდა მთავარ-სარდლის ღალატში და არხეინათ მიემგზავრება
გორისკენ , სადაც ნახა მთავარ-სარდლის და მისი შტაბის ვაგონები .
რატომ არ მივიდა მთავარ-სარდალთან . რატომ არ მოსთხოვა მას პასუხი , რატომ
არ მიიღო სათანადო ზომები ? .
იმიტომ რომ , ეს ყველაფერი მოგონილია აქ პარიზში , რომ როგორმე გააშავოს
მთავარ-სარდალი , რომელმაც მასთან შესწყვიტა აქ ურთიერთობა და ნაცნობობაც.
მისდა საუბედუროთ , ამ დროს მე ჯერ ვიყავი მუხათგვერზე , სადაც ვესალმებოდი
ჩემს ჯარს , ტაბახმელის გმირებს , რომლებიც იხევდნენ გენ.ანდრონიკაშვილის მეთაურობით
მტკვრის მარჯვენა ნაპირით.
გვ
25
აქედანვე ვუყურებდი გენ.მაზნიაშვილს მეთაურობით ჩვენი ჯარის ნაწილებს , რომ
იხევდნენ მტკვრის მარცხენა ნაპირით. როცა ესენი მიუახლოვდნენ ავჭალას , ვნახე
: ამ ჯარმა გაშალა შარი , ჩამოხსნა ზარბაზნები და აგრეთვე ჯავშნოსნების საშუალებით
შეუტია მტერს , გაარღვია ალყა . მტერი აგდო ჩრდილოეთისკენ და გავიდა მცხეთისკენ
.
დაახლოვებით შუადღეს 25 თებერვალს მოვიდა ჩვენთან ცხენ-და-ცხენ გენ.ზაქარიაძე
; მითხრა, რომ მცხეთაში დაიშალა ჯარიო . მოვედი და ვნახე სადგურზე და მიდამოებში
დაშლილი არა ჯარი , არამედ გვარდია .
მივმართე იქ მყოფ ვ.ჟუღელს და მის შტაბს, მოეწესრიგებინათ გვარდია.
ჯარის ნაწილებს , ტაბახმელიდან რომ იხევდნენ , ამ დროს ეჭირათ პოზიცია მცხეთის
წინ.
ვ.ჟუღელმა და მის შტაბმა სცადეს , მაგრამ ვერაფერი გაარიგეს . მითხრეს ,
მხოლოდ გორში შეიძლება მათი მოწესრიგებაო .
შეჩერება მცხეთაში შეუძლებელი იყო , რადგანაც გვარდიის დაშლის წყალობით ,
მტერი გავიდოდა პირდაპირ მუხრანს , ესე იგი მოგვექცეოდა ჩვენს ზურგში .
თანახმად ჩემი ბრძანებისა , არტილერია მეორე დღეს, 26 თებერვალს გავგზავნე
გორისკენ მუხრანით , ჯარი კი ძეგვი-ახალ-ქალაქით . მჯეროდა, რომ გვარდიას მოაწესრიგებენ
გორში . იუნკრები ჩავსვი ჩემს მატარებელში მცხეთის და გორის შუა , მგონი გრაკალში
ან კასპში .
როცა მივედი გორში , გამოირკვა , რომ ვ.ჟუღელმა და მისმა შტაბმა ვერ შესძლეს
გვარდიის შეჩერება და მის მოწესრიგება ; გაფანტულნი მიდიოდნენ ხაშურისაკენ .
გორში მტერი მოგვიახლოვდა . დავრჩი მანამ კარგად არ დაბინდდა . ჩემი მატარებლის
ირგლივ ვარდებოდა მტრის ყუმბარები . დავძარი ჩემი მატარებელი იმის შემდეგ ,
როცა ჩვენი ჯარის ზურგმცველის შარი გენ. სუმბათაშვილის მეთაურობით გამოჩნდა
მატარებელთან .
ამის დამსწრენი არიან , ჩემი შტაბი , იუნკრები და ბატონი დავით საღირაშვილი .
გვ
26
*
* *
ნ.ჟორდანია არ კმაყოფილდება იმით, რაც დასწერა ოფიცრებზე და 183 გვ. უმატებს
: „აღმოჩნდა , რომ თბილისიდან ევაკუაციის დროს , ოფიცრებს მიუტოვებიათ თავისი
რაზმები , გამოუვლიათ თავ-თავიანთ ბინაზე და ცოლ-შვილი წამოუსხამთ“. წამოუსხამთ,
სწერს ნ.ჟორდანია . განა ცოლ-შვილი საქონელია ?!
შემდეგ „უკვე გორში დაიწყო ლაპარაკი ოფიცერთა შორის საზღვარ-გარეთ წასვლაზე
და ადგენდნენ წამსვლეთა სიას . ეს გავიგე ბათომში.“ ეს სადაურია ?! ვისთვის
უნდოდათ წარედგინათ ეს სია ?
შესამჩვნევი ის არის , თუ რა დაჟინებით ნ.ჟორდანია ეძებს , რომ გააშავოს
ოფიცრები .
იქვე სწერს დეზერტირებზე . ეს დეზერტირები იყვნენ მისი საყვარელი გვარდიელები
. ჯერ ხრამზე ბრძოლის დროს აავსეს თბილისი გამოქცეულებით ; გზა-და-გზა გვარდიის
ბატალიონები იშლებოდნენ და მიდიოდნენ თავიანთ სოფლებში. იქვე (გვ.182
183) „იანვარი მზადება ომის გასაგრძელებლად. მითხრეს უღელტეხილზე გავმაგრდებითო
, (ვინ უთხრა ? ქუთაისამდე ეს კაცი არ მინახავს . ჩემი შენიშვნა) , მთის
გზები დაკავებული გვაქსო და სხ ... ავად ვიყავი , მაინც შევჯექი ცხენზე და წავედი
იმ სიმაგრეების დასათვალიერებლათ , მივედი უღეტეხილამდე , არსად არავითარი
სიმაგრე , არც თხრილი , არც კაცი , არავითარი წინასწარი ზონა , მხოლოდ
დეზერტირობა ურიცხვი“.
ვადასტურებ რომ იქ იყო პოზიცია ამორჩეული და გამაგრებული ინჟინერ-პოლკოვნიკ
თაყაიშვილის მიერ . მაგრამ მთებზე და არა გზებზე .
ეს თხრილები ხაშურთან ბრძოლის შემდეგ დაიჭირა ჩვენმა ზურგმცველმა გენ.მაზნიაშვილის
მეთაურობით , გვარდიის წიფაში გაქცევის შემდეგ .
რადგან გორში გვარდიის ბატალიონები ვერ მოაწესრიგეს, ვ.ჟუღელმა მთხოვა , რომ
ხაშურში მოვაწესრიგებთო .
ხაშურში მათ მივეცი თითქმის 3 დღე . ჯარს მარტოდ ეჭირა პოსიციები ხაშურის წინ
.
ხაშურთან ბრძოლისათვის გვარდიას დავუნიშნე დაეწყო შეტევა 6 საათზე : დაინძრენ
8—9 საათს : უნდა მოევლოთ მტრის მარჯვენა ფრთა.
გვ
27
ჯარი
გადავიდა შეტევაზე პირდაპირ ,
მუხლამდე თოვლში , გაშლილ ხაშურის მინდორში . ასე თუ ისე ჩვენმა შეტევამ გაიმარჯვა
: საღამოზე ბოლშევიკები იხევდნენ , ზარბაზნები დაყარეს .
შტაბს უკვე ეგონა , რომ დილით დავიწყებთ დევნას . მოხდა უცნაური , მაგრამ
ჩვეულებრივი გვარდიელებისთვის , მოვლენა .
დაღამდა თუ არა , ნ.ჟორდანიას საყვარელი გვარდია თავის ნებით მოიხსნა
პოზიციიდან და გადავიდა სურამის ქედის იქით , წიფაში.
დილით მტერი გამოჩნდა სურამის უღელტეხილზე , ძველი რკინის გზის მიმართულებით
და მოექცა ჩვენს ჯარს ზურგში , რომელსაც ეჭირა პოზიცია გვირაბის წინ .
იძულებული ვიყავით დაგვეტოვებინა სურამის ქედი .
აქ უნდა ავღნიშნო , რომ მტერს , რომელმაც გადალახა სურამის ქედი ძველი რკინის
გზით , გაუმკლავდნენ მე-7-დე პოლკის ნაწილები პოლკოვ.იასე ვაჩნაძისა . ამ გარემოებამ
მისცა საშუალება მაზნიაშვილის ნაწილებს დაეხიათ გვირაბით.
*
* *
მკითხველს ეგონება, რომ მე ვაძაგებ გვარდიას , როგორც ხალხს . ნ.ჟორდანია კი
აქებს გვარდიას , აძაგებს სარდლობას , ოფიცრობას და მალავს ჯარის მოქმედებას
. მე ვაძაგებდი და ეხლაც ვაძაგებ გვარდიის ორგანიზაციას . იქ დააწესეს ისეთი
წესები , შეჰქნეს სწავლის, აღზრდის ისეთი პირობები , რითაც მხოლოდ რყვნიდნენ
ხალხს , ამას დაუმატეთ ისიც , რომ არ გახლდათ არც დისციპლინა , არც
უფროს-უმცროსობა , ყველგან და ყოველთვის მიტინგები და დადგენილების გამოტანა
. ოფიცრობაც ირყვნებოდა . გვარდიის შტაბებში იყო ხალხი სრულებით არა მცოდნე
სამხედრო საქმისა.
რაც შეეხება გვარდიის მთავარ შტაბს , იქ იყვნენ სამხედრო საქმის უვიცნი . ეს
შტაბი კი გახლდათ არა ქართული ; ეს იყო ინტერნაციონალური . იქ იყვნენ , გარდა
ქართველებისა , სომხები , რუსები , რუსის ურიები , თათრები და სხვა .
ყოველთვის ჰყავდათ ამ შტაბში ვინმე უცხოელი ტეხნიკოსი-სტრატეგი. მხოლოდ 1920
წელს გადავიდა იმასთან ჯარიდან პოლკ.ჯიჯიხია .
P.28
ერთი მაგალითი :
ახალ ციხის ამბების დროს გვარდიის შტაბმა თავი მომაბეზრა : ყოველ დღეს
მოდიოდნენ , მაძლევდნენ ამა თუ იმ რჩევას , მოითხოვდნენ ამა თუ იმ მოქმედებას
, და ბოლოს მითხრეს , რომ იმათ ჰყავთ მხედარი , გენერალი , და რომ მოვისმინო
იმისი გეგმა. დავთანხდი . შემოიყვანეს . ვნახე და გავიცინე . ეს იყო ჩემი
სკოლის ამხანაგი . გვარად ფელიცინი , სამხედრო იურისტი . რევოლუციის გენერალ-გუბერნატორი
ირკუტკში . იქიდან , თეთრების ჯარის დაშლის შემდეგ , ჩამოვიდა და მოთავსდა გვარდიის
შტაბში , როგორც სტრატეგი : ვნახე თუ არა , მივესალმე : „ზდრავსტვუი, პეტია
!“ ძალზე შერცხვა . რასაკვირველია , მისი გეგმა არ გამოდგა .
*
* *
ქართულ ხალხზე , როგორც სამხედრო მასალაზე , მე მუდამ კარგი აზრისა ვიყავი .
დავანებოთ ოფიცრობას თავი.
როცა უკანასკნელ რუს-ოსმალოს ომში ავიღეთ აზრუმი , იქ ჩაგვივარდა 8 დროშა ოსმალოსი
. სურათის გადაღებისათვის, ამ დროშებისა დაიბარეს ჯარიდან 8 ჯარის-კაცი ;
რასაკვირველია , ამოარჩიეს უფრო დაჯილდოვებულნი .ქართველები იყვნენ გაწვეულნი
დასავლეთის ფრონტზე , რუსეთში , კავკასიის ჯარში კი იყვნენ თითო-ოროლა . მაინც
ამ 8 ჯარის-კაცთა შორის იყო ორი ქართველი , ერთი გელოვანი , მეორე გვარი დამავიწყდა
, თავდებოდა ძე-ზე .
ბავშობისას და ოფიცრობის დროსაც ზაფხულს ვატარებდი ქართლში (საციციანოში ,
სათახნიანოში , სიერისთავოში) , ან კახეთში . სამწუხაროდ . ბედმა არ მარგუნა
, რომ დასავლეთ საქართველოში ვყოფილიყავი .
ვიყავი 15-16 წლისა , სამხედრო სკოლის მოწაფე . ერთხელ მივდიოდი ძეგვის მიდამოებში
, როცა შემხდა გლეხი, ფარაჯაში.
„გამარჯობა“, „გაგიმარჯოს“. გზა ერთი გვქონდა , მივდიოდით ერთად . „სალდათი
ხარ ?“ „არა.სალდათი არა ვარ.“
„მაშ რად გაკვრია პაგონები?“
; „სამხედრო სკოლის მოწაფე ვარ .“
„როცა გაათავებ სკოლას , სალდათი იქნები?“
გვ
29
„არა, თუ სკოლა გავათავე , გადამიყვანენ რუსეთში , და იქ კიდევ ორი წელიწადი
სამხედრო საქმეს მასწავლიან“
„მერე რაო ?“ მითხრა .
„თუ კარგად გავათავე სწავლა , ვიქნები ოფიცერი .“
„მერე რაო ?“ კიდევ მკითხა.
გამიჭირა საქმე და ვუთხარი : „გენერალი ვიქნები“
„მაშ კარგად ისწავლე და გახდი გენერალი“-ო .
„მერე შე რა, ვიქნები გენერალი თუ არა?“
„როგორ თუ რა ?“ მომიგო უცბად : „ გახდები გენერალი , გაგვიძღვები და გავყრით
რუსებს“.
შევხედე გაკვირვებული და ვუთხარი: „ რას ამბობ , რუსები ბევრნი არიან , მძლარნი
არიან .“
„მერე რაო , ამაყად მიპასუხა , თუ ჩავერია თქვენს როტაში , ამ სახრით ათ კაცს
გადავაბრუნებ“-ო .
მივედ სახლში , ვუამბე მამა-ჩემს , რომელმაც 58 წელიწადი გაატარა რუსის ჯარში
, ცხენოსანში .
„რა გაგიკვირდა , ჩვენში არა ერთხელ ყოფილა ასეთი ამბავი, როცა ჩვენს სამშობლოდან
გადვიგდია უფრო მძლავრი მტერი : მაგათ უბრალო ხალხს , დაუჯერე , ესენი არ გიღალატებენ
, ნასწავლ ხალხზე კი რა გითხრა , შენ თითონ ნახავ .“
ასრულდა ორივეს სიტყვა , 1920 წელს გავხდი მთავარ-სარდალი და საქართველოდან
გავდევნეთ რუსები . მაგრამ ...როგორც იცით, ამაოთ იყო.
ჩვენს სამხედრო სკოლაში უფროსად ყოფნის დროს დამკიცდა ჩემი აზრი, რომ
ქართველი ხალხი განმსჭვალულია მხედრული სულით.
საქართველოს ისტორია არის უმთავრესად მისი ომების ისტორია . საშუალო საუკუნის
მპყრობელებმა , რომლებმაც დაიპყრეს ბალკანეთი , კინაღამ არ აიღეს ვენაც და აგრეთვე
ჩრდილო-აფრიკა , ესპანეთი და შემოესიენ საფრანგეთსაც , იყვნენ ჩვენშიაც . მაგრამ
საბოლოოდ მაინც განდევნილი იყვნენ . საქმე გაგვიჭირდა , როცა დავრჩით მარტო
გარშემრტყმულნი (კავასიის მთა, სპარსი,ოსმალო).
მე_18_ე საუკუნეში კი მარჯვედ ვუმკლავდებოდით მტერს გენიოსი მეფე ერეკლე
მეორის წყალობით .
გვ
30
ეგ ჩემს აზრს ჩემს ხალხზე მშვენივრად ამტკიცებს იუნკრებისა და ნაცვალთა ათასეულების
ბრძოლები ტაბახმელაზე 1921 წლის ომში . აქ იგივე ხალხი იყო, მაგრამ ნორმალურად,
აღზდილნი და ნასწავლნი .
*
* *
ეხლა შევეხები ბათომის ამბებს .
184 გვერდზე ნ.ჟორდანია სწერს , „ უცებ მოულოდნელად ოსმალეთმა დაგვარტყა ბათომის
მხრით და მოინდომა ქალაქის დაჭერა ; აღმოვრჩნდით ორ ცეცხლის შუა.“
ბათომში უკვე იყო შემოყვანილი ოსმალოს ჯარი . სამწუხაროდ , ნ.ჟორდანია არა
სწერს , რატომ შემოვიდა ოსმალოს ჯარი ბათომში .
მისი წერილიდან სჩანს , თითქოს ოსმალომ ბათომიდან შეუტია ჩვენს ჯარს ზურგში
.
რასაკვირველია , სრულებით სხვანაირად მოხდა ომი ჩვენსა და ოსმალოს შორის .
11 მარტს , ჩვენს ჯარს ეჭირა პოზიციები სამტრედიის ხიდთან, რიონის მარცხენა
ნაპირას.
12 მარტს ჩამოვედი ფრონტიდან ბათომში ჩვენი უკანასკნელი წინააღმდეგობის მოსაწყობად
. დროზე ჩამოვედი .
ბათომში გაკვირვებით ვნახე , ქუჩებში დადიან თათრების დარაჯები . თურმე ნ.ჟორდანიამ
ნება მისცა ოსმალოს შემოეყვანა თავისი ჯარი ბათომში . მთავარ-სარდალს არათუ
არა ჰკითხა მისი აზრი , არამედ, არც შეატყობინა ეს ამბავი .
ვკითხე ნ.ჟორდანიას ამის შესახებ .
პასუხად მივიღე , რომ სწორედ ვთქვა , პასუხი ვერ მივიღე იმიტომ , რომ მითხრა
: თათრები ჩვენი მეგობრები არიანო.
ნამდვილი პასუხი მივიღე აქ , პარიზში .
ფრანგულ ენაზე გამოცემულ ანკარის ნაციონალური კრების ისტორიიდან სჩანს , რომ
ჩვენმა წარმომადგენელმა ანკარაში გადასცა ბათომი ოსმალოს . (ეს ამბავი იყო გამოქვეყნებული
ჟურნალ „კავკასია“-ში).
პატრულების შესახებ ვუბრძანე ბათომის კომენდატს გენ.ფურცელაძეს , რომ თათრების
პატრულების უკან იაღონ ჩვენმა
გვ
31
პატრულებმა შემადგენლობით ორჯერ მეტმა . ეჭვი ავიღე , სიფრთხილეს თავი არა
სტკივაო.
მაშინვე მივიყვანე ბათომში ნატანებიდან ართმელაძის დივიზია (იყო მხოლოდ 4
ბატალიონი) და დავიჭირე ყველა ფორტები ; გარდა დაბლობში მყოფ ბორცხანისა ,
სადაც უკვე იყვნენ ჩასახლებული თათრები.
*
* *
რაც შეეხება რუს-ბოლშევიკებთან მოლაპარაკებას (გვ.184) , აგრეთვე სწორედ არ არი
აღწერილი.
„დროს მოსაგებად“ სწერს ნ.ჟორდანია , „ჩვენ დავთანხდით ბოლშევიკებთან მოლაპარაკებაზე
და ზავის პირობების გამომუშავებაზე , რის რატიფიკაციაც უნდა მომხდარიყო ბათომში
მთავრობის მიერ .“
რისთვის უნდოდა ნ.ჟორდანიას „დროს მოგება“ და განა რატიფიკაციას ახდენს მთავრობა
და არა პარლამენტი ?!
გრ.ლორთკიპანიძე და სოსო გედევანიშვილი იყვნენ გაგზავნილნი სამტრედიაში
როგორც მთავრობის წარმომადგენელნი ზავზე ხელის მოსაწერად 15 მარტს . 16 მარტს
ხელი მოაწერეს და 17-ს საღამოს 9-10 საათს ჩემს ვაგონში შემოიყვანეს
ბოლშევიკების პოლიტრუკი , რომელმაც მითხრა , რომ ომი გათავდა , ზავის
ხელშეკრულება ხელმოწერილია და ხვალ გამოვცემ აქ გაზეთსაო.
წავიყვანე მთავრობის ვაგონში , სადაც ეს იყო მიღებული ე.გეგეჭკორის მიერ ჩემი
დასწრებით.
საინტერესო ლაპარაკი მოხდა მათ შორის : აქ ამას არ მოვიყვან, რადგანაც ამას
ჩემი წერილისათვის მნიშნელობა არა აქვს.
18 მარტს, დილას, როცა უკვე თათრებთან ბრძოლა იყო გაჩაღებული , გამოჩნდა
ბოლშევიკების ეშელონის მატარებელი , რომელიც მიუახლოვდა ბათომს , მაგრამ ქალაქში
არ შემოსულა , პირიქით , ცოტა უკან დაიხია.
რა რატიფიკაციაზე ლაპარაკობს ნ.ჟორდანია ?!
რიონის ხიდზე მდგომი ჩვენი ჯარი როგორ შეუშვებდა პოლიტრუკს ან , მით უმეტეს ,
ბოლშევიკების ეშელონს , რომ ხელშეკრულება არ ყოფილიყო ხელმოწერილი ?
გვ
32
„ავმოვჩნდით ორ ცეცხლს შუა“. სწერს ნ.ჟორდანია.
ამას უმატებს იქვე (გვ.184) : „გამოსავალი არ იყო, ან შერიგება მდგომარეობასთან
და ცნობა მოსკოვის ოკუპაციისა , ან საზღვარ-გარეთ გასვლა ნაციონალური დროშით
და იქ ბრძოლის გაგრძელება . დროს მოსაგებათ ჩვენ დავთანხდით ბოლშევიკებთან
მოლაპარაკებაზე და ზავის პირობების გამომუშავებაზე , რის რატიფიკაციაც უნდა
მომხდარიყო ბათომში მთავრობის მიერ“.
თათრებმა ბრძოლა ბათომში დაიწყეს ჩვენს წინააღმდეგ მაშინ როცა ნ.ჟორდანია იჯდა
გემზე „კირალი“-ზე საზღვარ-გარეთ წასასვლელად და იმავე დროს , ზავი
ბოლშევიკებთან უკვე იყო დადებული , ე.ი , აასრულა ორივე „ან“ , ზავით შეურიგდა
ბოლშევიკებს და საზღვარ-გარეთაც წავიდა .
როცა დამნიშნეს მთავარ-სარდლად 16 თებერვალს, შტაბში ვნახე ორი ოსმალოს
ოფიცერი, კიაზიმ ბეი და მისი თანაშემწე ტალაათ ბეი . ორივენი თურმე ელაპარაკებოდნენ
ანგორას და მოსკოვსაც პირდაპირი მავთულით (გვ.181, სტრ.4,5,6). ეს ლაპარაკი
შევაწყვეტინე.
კ.საბახტარაშვილი , ნ.ჟორდანიას თანხმობით მაჯერებდა , რომ ოსმალები არიან
ჩვენი მეგობრები და იმათი ჯარი ყარაბექირ ფაშის მეთაურობით გამოდის
ბოლშევიკების (რუსების) წინააღმდეგ ; დილით მეუბნებოდა , რომ ისენი იწყებენ
ომს საღამოს , და საღამოს მეუბნებოდა , რომ დილითო.
იმასაც უმატებდა : „ჩვენ მივაღწიეთ იმას , რომ წავაჩხუბეთ ოსმალო და რუსეთი
, რაც ანტანტამ ვერ შესძლო“-ო .
ორივეს ვუთხარი : როდის იყო ოსმალო ჩვენი ისეთი მეგობარი , რომ ეხლა ქემალ-ფაშა
ანტასტასთან ომში , ჩვენი გულისთვის დაეცეს რუსეთს , საიდანაც იღებს იარაღს
და ყველა დახმარებას . სჩანს ვერ დავაჯერე : შემოიყვანეს იმათი ჯარი ბათომში
. როცა ჩამოვედი ფრონტიდან ბატომში , თურმე თათრების ჯარის ნაწილები უკვე
იყვნენ ხულოში და ახალ-ციხეშიც .
სამი დღის შემდეგ გავიგეთ , რომ რუსების ცხენოსანი გამოსცილდა ხულოს და მოვიდა
ბათომისკენ , ალბათ ამათ იცოდნენ , რომ დაიდო ზავი . ვუთხარი ეს ამბავი მთავრობას ;
არ დაიჯერა , ალბათ ეგონა, : რომ რუსის ჯარი თათრებთან შეხვედრისას შეჩერდებაო.
გვ
33
185
გვერდზე ნ.ჟორდანია სწერს, რომ მიიღო ზომები , რათა მთავრობა არ ყოფილიყო გაცემული
ბოლშევიკებისათვის.
მეც მივიღე ზომები და უსათუოდ უფრო უზრუნველსაყოფი.
ჩემთან მოვიდნენ ოფიცრები და პოლიტიკური მოღვაწენი და მკითხეს , როგორ შევხედავ
იმას , თუ ისინი დაიჭერენ მთავრობას . ვუპასუხე მოკლედ : „გადაივლით ჩემს გვამზე .“
მაგრამ რომ არ მომეყვანა ბათომში ართმელაძის ბატალიონები , რომელსაც მოედანზე
გავუმართე აღლუმი , ვინ შეუშლიდა ხელს ოსმალოს წარმომადგენელს კიაზიმ ბეის ,
რომელმაც უსათუოდ იცოდა ბათომის გადაცემა ოსმანლოსათვის , დაეჭირა მთავრობა
და გადაეცა რუსეთვისათვის !
*
* *
185 გვერდზე ნ.ჟორდანიას მოჰყავს თავისი ლაპარაკი განთავისუფლებულ ქართველ
ბოლშევიკებთან სადაც , ვითომ უთქვამს , რომ „ისინი დაეხმარონ ჩვენს ჟარს თათრების
წინააღმდეგ“
ეს მისი წინადადება ქართველ ბოლშევიკებისადმი ეწინააღმდეგება ჩემდამი ორჯერ
მიცემულ ბრძანებას ; მეორედ გაიმიორა , როცა უკვე ბრძოლა ბათომში იყო გაჩაღებული.
გადაჭრით მითხოვდა გამეცა ბრძანება ჩვენი ჯარის დემობილიზაციისა.
ამას ნ.ჟორდდანია დაჟინებით მოითხოვდა ალბათ იმიტომ რომ აესრულებინა
ბოლშევიკებთან დადებული ზავის პირობები . შეიძლება ქართველი ბოლშევიკების
ციხიდან განთავისუფლებაც იქ იქნებოდა ჩამართული . მადლობა ღმერთს და გენ.ზაქარიაძეს
,--- ეს ბძანება არ იყო გაცემული ჯარისათვის .
უნდა ავღნიშნო, ქართველ ბოლშევიკებთან ნ.ჟორდანიას ჰქონდა ლაპარაკი მანამ დაიწყებოდა
თათრებსა და ჩვენს შორის ომი ; ომი დაიწყო შუაღამის შემდეგ 17-18 მარტს ,
როცა მთავრობა უკვე გემზე იყო , მე კი შტაბისა და იუნკრების თანხლებით ვიყავი
ჯერ კიდევ ბათომში.
186 გვერდზე , ნ.ჟორდანია მიგონებს ; "გემზე გადავედით 16 მარტს . იქ დაგვხდა
კვინიტაძე ! გაგვიკვირდა , მეგონა ბრძოლას მეთაურობდა , მოვითხოვე დაუყონებლივ
გადასულიყო ნაპირას და თავისი თვალით ენახა მდგომარეობა და უფროსებთან ერთად
ემოქმედნა ;
გვ
34
მართლაც გადავიდა . რამდენიმე საათის შემდეგ დაბრუნდა არავინ უნახავს , ნაპირიდანაც
არ დანძრულა“
ღამე 3-4 საათიდან 17-18 მარტისა გავატარე გემზე "მარია"ზე გე. ზაქარიაძემ ,
შტაბმა და იუნკრებმა ეს იციან . როგორ მნახა გემზე "კირალი"ზე , არ ვიცი .
გემზე გადასვლის თარიღში სცდება . მთავრობა გადავიდა გემზე 17 მარტს ღამის
9-10 საატს იმის შემდეგ , როცა მათ ვაგონში მივიყვანე ბოლშევიკების პოლიტრუკი
. ბათომში ბრზოლა ჯერ არ იყო დაწყებული.
შუაღამის შემდეგ ოსმალები უცბად დაეცნენ ფოსტა-ტელეგრაფს და მოკლეს ჩვენი ორი
ოფიცერი . ამით დაიწყო ომი თათრებთან . ნ.ჟორდანია და მთავრობა იყვნენ უკვე
გემზე . რომ ვენახე "კირალი"-ზე ამ დროს , ესე იგი ღამის 10-11 საათს 17 მარტს
, როგორ მომცემდა ბრძანებას , მიმეღო მონაწილეობა ბრძოლაში რომელიც ჯერ არ
იყო დაწყებული ?!
*
* *
მთავრობამ მითხრა რომ ჩვენ ვსხდებით 18 მარტს და ღამე 17-18 მარტს იმის
შემდეგ რომ პოლიტრუკი მივიყვანე მთავრობასთან , მე მშვიდად ვრჩებოდი ვაგონში
, ზოგიერთი ოფიცრები მოვიდნენ ჩემთან გამოსამშვიდობებლად . მახსოვს მათ შორის
პოლკ. გელოვანი , წმინდა გიორგის ჯვრით შემკული , მაგრამ ქართული ჯარიდან განდევნილი
, როგორც ბევრი სხვა მშვენიერი ოფიცრები , რომლებიც , სჩანს ," ფეხქვეშ არ
ეგებოდნენ პოლიტიკურ მოღვაწეებს" (გვ.121) და არ "იყვნენ რევოლუციის მომხრენი."
ღამის პირველი საათი გადასული იყო , გავგზავნე ერთი ოფიცერი , ენახა მთავრობა
; დაბრუნდა და მითხრა რომ მთავრობის ვაგონი დახვდა ცარიელი. წავიდნენ და არც
შემატყობინეს ; ჩემი ვაგონი იდგა იმათი ვაგონის გვერდზე .
დაახლოებით დილის 3-4 საათს , 18 მარტს, გენ.ზაქარიაძემ მითხრა , რომ დრო არის
წასვლისა , რათა ბენზინი არ დაგვაკლდეს ჩვენს პატარა გემზედაო .
ჩავჯექით შტაბი და ზოგიერთი იუნკრები და გადავედით გემზე "მარია" ზე და არა "კირალი"
ზე.
გვ
35
დილით 8-9 საათს , 18 მარტს, მივედი პატარა გემით "კირალი" ზე ნ.ჟორდანიასთან
. მითხრა : " მაშ დატოვეთ ჯარი ! " გუშინ , გუშინწინ , მუდამ მეუბნებოდა ,
რომ საზღვარ-გარეთ ბევრი ხალხი არ წამომეყვანა , რადგან იმდენი ფული არა გვაქსო
, დღეს მისაყვედურებს , რომ დავტოვე ჯარი , როცა თითონ ჯარიც , ხალხიც , მიწა-წყალიც
დასტოვა და ჩემზე ადრე ჩაჯდა გემში საზღვარ-გარეთ წასასვლელად.
ჯერ პასუხი არ მივუგე , დაუმატა : "გადაეცით თუ არა ჯარს ჩემი ბრძანება
დემობილიზაციისთვის .?"
ამ დროს ბათომში უკვე ომი იყო , ბოლშევიკების ეშელონი კი მოუახლოვდა ბათომს .
ვუთხარი, რომ, რადგან ომი გაჩაღდა , ამ ბრძანების გადაცემა არ არის საჭირო ,
არც სასურველი და არც მისი ასრულება შეიძლებოდა .
მაინც დაჟინებით მოითხოვდა ამ ბრძანების გადაცემა . რასაკვირველია , ამ ბრძანებას
არავინ შეასრულებდა , მაინც წავედი , მენახა მდგომარეობა .
ორი იუნკერი , -შოთა ნიკოლაძე და კუკური თოხაძე- და ერთი ოფიცერი , მიშა
გოცერიძე , თან მახლდნდენ ამ პატარა გემზე , აგრეთვე ბ-ნი თაყაიშვილი , ჩვენი
საზღვაო ძალების უფროსი .
ორი იუნკერი გავგზავნე ნაპირიდან , ბარათი მივეცი გენ . ვარდენ წულუკიძის სახელზე
რომ ამიხსნას მდგომარეობა . იუნკრები წავიდნენ მთავარ-შტაბში, სადაც იმათ დახვდათ
გენ. მაზნიაშვილი , შემკული წითელი ნიშნებით „ახალი მთავარ-სარდალი"
გენ მაზნიაშვილი წამოვიდა ფრონტიდან ჩემი ბრძანებით უცხოეთში წამოსაყვანად .
მაგრამ მას სადგურზე დახვდნენ ქართველი ბოლშევიკები და სთხოვეს , მიეღო
მთავარ-სარდლობა . ამან წაიკითხა ჩემი წერილი , ჩემთვის არაფერი დაუბრუნებია
და იუნკრებს უთხრა , რომ გენ. წულუკიძე რკინის გზის სადგურზეაო.
იუნკრები წავიდნენ იქ და მომიტანეს გენ. წულუკიძისაგან წერილობითი ბარათი .
ეს ბარათი კიდევ ცოცხალია ; გამოირკვა , რომ ჩვენი ჯარი თათრებთან ბრძოლაშია
და აქამდე გამარჯვება ჩვენს მხარეზეა.
ჩემი დარჩენა ბათომში , როცა ძალა-უფლეაბა უკვე ბოლშევიკების ხელში იყო , გახდა
ჩემთვის შეუძლებელი , ესე იგი
გვ
36
ნიშნავდა ჩემს გადასვლას ბოლშევიკების მხარეზე.
ნ.ჟორდანიას, სჩანს , ძალიან უნდოდა , რომ ეს მომხდარიყო ; გასაგებია :
ექნებოდა საბუთი ჩემი დაბრალებისა ბოლშევიკებთან შეთანხმებისა , მით უმეტეს ,
რომ სრულებით უსაბუთოთ დამაბრალა ღალატი : "მცხეთის ფრონტი იყო მომიზეზება
ომის გასათავებლად ," (გვ.182) .
*
* *
ნ.ჟორდანია
არ კმაყოფილდება ყველა იმით , რაც დასწერა ჩემზე და უმატებს : "მისი უცხოეთში
წამოსვლა მისი საკუთარი ინიციატივით მოხდა . არავის დაუდგენია " რათ უნდოდა ამისი
აღვნიშნა ? ალბათ უნდოდა გაემართლებინა თავისი საქციელი , რომ 1923 წელს დამტოვა
უსახსროთ . საქართველოს მთავრობის თავმჯდომარეს , ვითომც ეროვნული დროშის
მატარებელს , არ შერცხვა , რომ საქართველოს მთავარ-სარდალი არა- ერთხელ გაჭირვებიდან
მისი მსხნელი , მუშაობს პატეს ქარხანაში როგორც უბრალო მუშა .
როცა მე წავედი "კირალი" გემიდან ბათომში , თურმე ნ,ჟორდანიას უნდოდა დაეძრა
გემი და , გასაგებია , დავრჩენილიყავი იქ , მაგრამ ჩარუტიმ , იტალიის წარმომადგენელმა
, უარი სთქვა : "სანამ მთავარ-სარდალი არ იქნება გემზე, ის არ დაინძრება."
ცოცხალია ამ სიტყვების დამსწრე .
ამიტომ პოლკ. ბადრერა , რომელიც თანახლდა ბ.ნ ჩარუტის , როცა დავბრუნდი "კირალი"
ზე , მოვიდა ჩემთან და მკითხა "კირალი"დან კიდევ წავალ სადმე თუ არა . როცა
ვუპასუხე , რომ აღარ დავინძრები გემიდან, ამის შემდეგ "კირალი" დაინძრა .
გენ. ოდიშელიდე. ნ.ჟორდანიას მრჩეველი , და გენ.ზაქარიაძე აგრეთვე თავის
ინიციატივით წამოვიდნენ ? იუნკრებიც ?
ამისთანა კაცთან ურთიერთობის შენახვა ჩემთვის გახდა შეუძლებელი , და 1923
წელს შევწყვიტე მასთან ნაცნობობაც .
"ჩემი წარსულ" ში ჯავრი ამოიყარა.
ჟურნალ "კავკასია" ში დავწერე 1920 წლის ომზე და აგრეთვე ბათომში მომხდარ ამბებზე :
; მან არ მიპასუხა ; იცოდა, რომ ყველაფერი მართალი იყო.
გვ
37
ნ.ჟორდანიას, როგორც ადამიანის დახასიათებლად მოვიყვან ორ მაგალითს : როცა
ის წავიდა სტამბოლიდან პარიზში , ორი-სამი დღის შემდეგ ჩამაბარეს მისი
წერილობითი ბრძანება , რომლითაც ვიყავი განთავისუფრებული მთავარ-სარდლის თანამდებობიდან
„ჯარი აღარ არსებობს“ ო. პირდაპირ ვერ მითხრა.
მეორე : როცა მოვთხოვე სტამბოლიდან პარიზში ჩამოსვლა , მთავრობის სხდომაზე პარიზში
ნ.ჟორდანიამ განაცხადა : „კვინიტაძის ჩამოსვლა პარიზში შეუძლებელია ; მოვა აქ
, ყველას ეტყვის , რომ ჩემი ბრალია , და მას დაუჯერებენ“ო.
"ჩემი წარსულ"ში ნ.ჟორდანია აბრალებს ყველას : მთავარ-სარდლების დანიშვნას
--თავის პარტიას ; დამფუძნებელი კრების სამხედრო კომისიას აბრალებს სამხედრო
საქმეების მოუწყობლობას ; 158 გვერდზე აბრალებს დამფუძნებელ კრებას , რომ
იმან „ვერ შეანელა გარეშე საფრთხენი.“
საქართველოს მთავრობის თავმჯდომარე აღნიშნავს . ხალხი იყო რუსეთის მოტრფიალე,
დამფუძნებელი კრება არ ასრულებდა სათანადო თავის დანიშნულებას ; სარდლობა იყო
უვარგისი ; ოფიცრები --პოლკის მძარწველები და ხულიგანები , სრულებით
მოკლებული სამშობლოს სიყვარულსა ; მთავრობაში შესვლა , გარდა ე.გეგეჭკორისა
და ნ.რამიშვილისა, არავის უნდოდა ; ყველა იყო „ჩათრეული“ დამფუძნებელ კრებაში
ოპოზიცია ნაციონალ-დემოკრატებისა იყო მხოლოდ „ოპოზიციისათვის“ და არა საქმისათვის.
საწყალი ქართველი ერი !
ნ, ჟორდანია აძაგებს სარდლობას და ოფიცრობას, რომ ეს უკანასკნელნი იყვნენ სამშობლოს
სიყვარულისა .
როცა სტამბოლში ვიყავი , ია ამ დროს იყვნენ ბევრი ქართველი გენერლები : ყაზბეგი,
თუმანიშვილები, მელიქიშვილები, ანდღულაძე და სხვები.
ერთმა მათმანმა, გენ.პეტრე მელიქიშვილმა , გადმომცა ამ ძველი გენერლების დავალებით
, რომლებიც არასდროს არ მსახურობდნენ ქართულ ჯარში , შემდეგი : „ჩვენ
ვიცნობდით თქვენს მამას და თქვენც გიცნობდით , როცა ბავშვი იყავით . ჩვენ კარგად
ვიცით , რომ თქვენ არ შეგეძლოთ გეხსნათ საქართველო რუსეთისაგან , მაგრამ თქვენ
იხსენით ქართული ჯარის ღირსება და სახელი (ჩესტ) ; მიიღეთ ძველი გენერლებისაგან
უღრმესი მადლობა.“
გვ
38
ამას ამბობენ რუსულ ჯარში ნამყოფი და რუსულ სკოლაში აღზდილი გენერლები !
ნ,ჟორდანია კი , მთავრობის თავმჯდომარე , აბრალებს გენ.კვინიტაძეს სამშობლოსადმი
ღალატს.
ნ.ჟორდანიას მოგონებანი დაწერილია 1939 წელს. ვნანობ რომ გამოქვეყნებული იქნა
მხოლოდ მისი სიკვდილის შემდეგ . ეს რომ მოხდარიყო ადრე , უსათუოდ მოვთხოვდი
პასუხს ცილისწამებისათვის.
ახლა გარდაცვალებუს რა მოეთხოვება !
ჯავრი ამოიყარა ყველაზე და აძაგა თავისი ერი.
საიქიოს ღმერთმა შეიწნყაროს მისი სული !
გიორგი ვინიტაძე 1954
ქართული სტამბა არჩილ მეტრეველისა ;იუნხენში
გვ
39
Traduction
Page
par page
|
ჩემი პასუხი
დიდ მადლობას ვუძღვნი იმ ქართველ ემიგრანტებს, მხედრებს და
არა-მხედრებს, რომეთაც იკისრეს ამ წიგნაკის გამოცემა და ამით ხელი შეუწყვეს
საქართველოს მხედრობის შესახებ სინამდვილეთა აღდგენას.
ავტორი
გვ
4
Traduction↓
|
(La
pagination est en bas)
Je voudrais remercier les émigrés géorgiens, les officiers et les
non-officiers qui se sont engagés à publier ce livre et ont ainsi
contribué à restaurer la vérité sur l'armée géorgienne.
L'auteur
P 4
|
*
* *
èნოე
ჟორდანიას გარდაცვალების შემდეგ გამოქვეყნდა მისი მოგონებანი „ჩემი წარსული“
ეს წიგნი მეტად დამამცირებელია ქართველი ერისა და განსაკუთრებით, მისი
მხედრობისა. რომორც დამსწრე ჩემი წარსულისა და არა-ერთხელ მთავარ-სარდალი
მისი ჯარებისა, ვერ გავჩუმდები და მოვალეცა ვარ გავცე მას სათანადო პასუხი.
ემჯობინებოდა ჩემი მოგონებების გამოცემა, რაც დაწერილია 1922 წელს პარიზში
ჩემი ჩამოსვლისათანავე, საიდანაც მკითხველი გაითვალისწინებდა ნ.ჟორდანიას მთავრობის
მოღვაწეობას საქართველოში და განსაკუთრებით, თვით ნ.ჟორდანიას მოქმედებას.
ეხლა კი აღვადგენ სიმართლეს იმისა, რაც მოთხრობილია „ჩემი წარსულში“. ამ
მოგონებებში ბევრი ამბებია დამახინჯებული და მოგონილიც და ისე, რომ ძნელი წარმოსადგენია,
ის მიეწეროს მხოლოდ შეცდომებს.
როდესაც ადამიანი საიქიოს მიემგზავრება, ის აღარ სტყუის მას ვართ ჩვეულნი. ამიტომ
შეიძლება, მკითხველს ეგონოს, რომ თუ არა მთლად, მაინც რაღაც უნდა იყოს სიმართლე
, რაც ამ წიგნს უფრო მეტად მავნედ ხდის.
მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ ეს წიგნი დაწერილია მის სიკვდილის 14 წლის წინ.
მაშასადამე, გვაფიქრებინებს, რომ უსაბუთო ბრალდებანი და ამბების გადამახინჯება
და მოგონებაც არის აღწერილი განზრახვით, რაღაც დასახული მიზნისათვის.
საერთოდ, მოგონების დამწერი ერთს ვერ აიცდენს თავიდან : რაც უნდა გულდადებით
და წინაგანზრახვით დაწეროს,მის ნაწერში ყოველთვის ნათლად გამოჩნდება მისი კაცობა,
მისი ხასიათი, მისი თვისებები, ჭკუა და განათლება.
მე შევეხები ამ წიგნში მხოლოდ შელახულ სამხედრო ამბებს და სამხედრო
პიროვნებებს .
გვ
5
Traduction↓
|
*
* *
Après la mort de Noè
Jordania, ses mémoires "Mon Passé" ont été publiées
Ce livre est très humiliant pour la
Nation
Géorgienne
et en particulier pour ses militaires. En tant que témoin de mon passé et
plus d'une fois
Commandant
en Chef
de ses troupes, je ne peux
pas
garder le silence
et il est de
mon devoir
d’y
répondre
(aux mémoires de Noè Jordania).
J'aurais
préféré publier mes mémoires, qui ont été rédigées
dès mon
arrivée à Paris en 1922, à partir des quelles
le lecteur
aurait pu
prendre
connaissance des agissements
du Gouvernement
de N. Jordania en Géorgie et, en particulier, de
la conduite réelle
de N. Jordania.
A présent
, je vais rétablir la vérité
sur
qui est relaté dans "Mon
Passé".
Dans ces mémoires, de nombreux
événements ont été soit
déformés
soit
inventés
etc… Il est difficile d'imaginer qu'ils
ne
soient
attribués
qu'à des erreurs.
Quand une personne rejoint l’Éternel,
il n’est plus temps de se mentir
à soi-même,
ce que nous savons tous. Le lecteur peut penser
que dans ce
qu’il découvre y a tout de même une part de vérité (dans
Mon Passé)
,
ce qui rend ce livre encore plus nocif.
Mais il faut noter que ce livre a été écrit 14 ans avant sa mort. Par
conséquent, cela suggère que les allégations non fondées, les distorsions
et les souvenirs des
événements
sont également
relatés
intentionnellement
et
dans un
but
certain.
Généralement
, un
auteur de
« mémoires »
ne peut éviter une chose : peu importe avec quelle soin et
dans quel but
il écrit: ses écrits
dévoilent
toujours clairement ses
qualités humaines,
son caractère, ses
valeurs
, son intelligence et son éducation.
Je ne parlerai
dans ce livre
que des
événements
militaires et des personnalités militaires.
P 5
|
მივმართოთ ამ წიგნს
1918 წელს გე.ოდიშელიძე იყო სამხედრო კომისრის თანაშემწედ (კომისრად ამ დროს
იქნებოდა ბ-ნი ე.გეგეჭკორი ან ბ-ნი ვ.გობეჩია).
თანახმად სომხების თხოვნისა, გენ.ოდიშელიძე უთმობდა მათ ტფილისის არსენალიდან
13.000 თოფს.
არსენალი იყო მოშათა და ჯარის-კაცთა საბჭოს განკარგულებაში, ე.ი. ნ.ჟორდანიას
განკარგულებაში, რომელსაც მისცა სომხებს მხოლოდ 6.000 თოფი.
ამაზე ნ.ჟორდანია სწერს (გვერდი 121) : „ამ ინიციატივის შემდეგ,
ოდიშელიძეზე გული გამიტყდა . აშკარა იყო, რომ მომხდარმა ამბებმა ისე მოშალა
და დაარეტიანა, რომ აღარ იცოდა, რას შვებოდა, მაგრამ, სამწუხაროდ, იმდენი მფარველი
აღმოუჩნდა ჩვენს პარტიაში, რომ ადგილიდან ვერ დავსძარით, სამაგიეროთ მისას
აღარ ვიგონებდი და არც ვეკავშირებოდი. რით დაიმსახურა ნდობა ? ერთად-ერთი გზით
---ყველა ცნობილ პოლიტიკურ მოღვაწეს ფეხქვეშ ეგებოდა, რასაც ეტყოდნენ, მაშინვე
უდასტურებდა, თავისი აზრი არავითარ საკითხზე არ ჰქონდა.სხვისას იმეორებდა და
ამიტომ ხმა გაუვარდა, ერთად-ერთი ღენერალია რევოლუციის მომხრე : გაიკეთა რა ასე
სახელი, მთელი სამხედრო საქმეების აწყობა მიანება პოლიტიკოსებისაგან შემდგარ
სამხედრო კომისიას“
ამისთანა ჩივილით და ბრალის სხვაზე გადატანით სავსეა ნოე ჟორდანიას „ჩემი
წარსული“
ასეთი დაფასების შემდეგ გენ.ოდიშელიძე ერთი-ორი თვის შემდეგ იყო დანიშნული
ჩვენი დელეგაციის შემადგენლობაში ოსმალეთში და ბათომში ნოე ჟორდანიას თანხმობით.
შემდეგ იყო აგრეთვე პარიზში ჩვენს დელეგაციაში.
*
* *
1918 წლის აპრილში მე ვიყავი მიწვეული ამიერ-კავკასიის რესპუბლიკის სამხედრო
მინისტრის გ.გიორგაძის თანაშემწედ და მთავარ-სარდლად.
1918 წლის 26 მაისს, როდესაც საქართველოს დამოუკიდებლობა გამოცხადდა,
ხელახლად მიწვეული ვიყავი საქართველოს მთავრობაში ნ.რამიშვილის თავმჯდომარეობით,
იმავე თანამდებობაზე.
გვ
6
Traduction↓
|
Intéressons-nous
à cette
brochure (Ma
Réponse)
En 1918,
le
Gén. Odishelidze était
Commissaire
militaire adjoint (Mr. E. Gegechkori ou MrV Gobechia en étaient alors
Commissaire).
À la demande des Arméniens, le
Général
Odishelidze leur a donné 13 000 fusils
issus
de l'arsenal de Tbilissi.
L'arsenal était à la disposition du Conseil des ouvriers et des
militaires, eux-mêmes subordonnés à N. Jordania, qui ne céda aux Arméniens
que 6000 fusils.
N. Jordania écrit à ce sujet (page 121): «Après cette initiative, j'ai été
déçu d’Odishelidze., et il était évident que la nouvelle était si
dérangeante et déroutante qu'il ne savait plus ce qui se passait, mais
malheureusement, il avait tellement de protecteurs dans notre parti que
nous ne pouvions pas le destituer, en revanche je l’avais rayé de ma
mémoire et ne le contactais plus. Comment a-t-il gagné la
confiance ?
Notons qu’il
était sous l’influence de tous les
politiciens
. Ce
qu'ils
disaient,
était
immédiatement
approuvé,
il n'avait aucune opinion sur aucune question. "Il
répétait ce que les autres disaient
et
c’est
ainsi
que sa
voix
n’a plus été écoutée",
a déclaré l'un des généraux, partisan de la révolution: "comment
s’est-il forgé une telle réputation?
Il s’est désintéressé de l’organisation de toutes les
affaires militaires
confiées par
les politiciens à la Commission militaire qu’ils avaient instituée.
Dans le même temps, "Mon Passé" de Noè Jordania est plein de
récriminations et d'accusations envers les autres.
Et pourtant, après
une telle appréciation, le Général Odishelidze a été nommé membre de notre
délégation dans l'Empire Ottoman et à Batoumi avec le consentement de Noè
Jordania un mois ou deux plus tard. Puis il
fît
aussi
partie de
notre délégation à Paris.
*
* *
En avril 1918, j'ai été invité en tant qu'assistant de G. Giorgadzè ,
Commandant en chef et Ministre militaire des Républiques -Caucasiennes,
.
Le 26 mai 1918, lorsque la Géorgie a déclaré son Indépendance, j'ai été de
nouveau convié au même poste dans le Gouvernement Géorgien, présidé par N. Ramishvili.
P
6
|
1918 წლის ივნისის დამლევს , ---არ ვიცი, რა წესით,ნოე ჟორდანია გახდა მთავრობის
თავმჟდომარედ და ერთად-ერთი ცვლილება მოახდინა : მე მთავრობიდან დამითხოვა და
ჩემს ადგილზე დანიშნა გენ. ოდოშელიძე, რომელიც ამ დროს უცხოეთში გახლდათ.
რით აიხსნება ასეთი საოცარი ამბავი ?
ამ დროს ჩვენში იყვნენ გერმანლები, რომლებიც ცუდი თვალით უყურებდნენ დამფუძნებელი
კრების სასახლეზე აღმართულ წითელ დროშას და წითელ გვარდიასაც .
მაშინ, მმარტველ წრეში გადასწყვიტეს წითელი გვარდიის გარდაქმნა სასახლო გვარდიად
და შემდეგ, მისი წესდებისა.
ამისათვის გ.გიორგაძის თავმჯდომარეობით მოხდა თათბირი წესდების შესადგენად.
ამ თათბირში მონაწილეობას იღებდა აგრეთვე ნ.ჟორდანია, იმ დროს მუშათა და ჯარის-კაცთა
საბჭოს თავმჭდომარე.
წესდებაში იყო მახსოვს, 12 მუხლი, საერთოდ უვარგისნი , განსაკუთრებით, სამხედრო
ორგანიზაციისთვის.
თანახმად ამ წესდებისა, უნდა შექმნილიყო მხოლოდ ბატალიონები. არ არსებობდა არც
პოლკები, არც ბრიგადები, არც დივიზიები. რიცხვი ბატალიონებისა თან-და-თან
მიიყვანეს 24-დე . მართვა გვარდიისა და მისი ნაწილებისა იყო ხელში კოლეგიური
დაწესებულებისა
როცა დასჭირდებოდათ რამოდენიმე ბატალოიონის შეკავშირება, განსაკუთრებით სამხედრო
მოქმედებისათვის, ითხოვდნენ სამხედრო უწყებიდგან პოლკოვნიკს, ან გენერალს.
რასაკვირველია ასეთი ორგანიზაცია განსაკუთრებით ომის დროს, იყო მავნებელი, მით
უმეტეს, რომ მასში აშკარად სჩანდა პრეტორიანების თვისებები, რაც დამტკიცდა
შემდეგში ბევრი მაგალითებით.
მე ვიყავი წინააღმდეგი, მაგრამ გამოვსთქვი შემდეგი აზრი, რადგან ვერ დავაჟერე
ამისთანა ორგანიზაციის უვარგისობა : „მესმის კარგად რომ თქვენ გსურთ გყავდეთ
სანდო დასაყრდნობი ძალა ახალი წეს-წყობილების გასამაგრებლად. არავის არა ჰსურს
ამ მოვლენას შეედავოს ; დეე, ასე იყოს, მაგრამ ომის დროს, გვარდიელები უნდა
იყვნენ გაწვეულნი ჯარში
გვ
7
Traduction↓
|
- je ne sais pas par quels
moyens,
Noe Jordania est devenu Président du Gouvernement et a procédé à
son
remaniement : j'ai été démis du
Gouvernement
et il m’a
remplacé par le
Général
Odishelidze qui était à l'étranger à ce moment.
Comment expliquer un
événement
aussi
surprenant
?
Il y avait à cette époque
sur notre
territoire
des Allemands qui
voyaient d’un
mauvais œil le drapeau rouge et la garde rouge
installée
au palais de l'Assemblée Constituante.
Puis,
au sein de l’exécutif
, il a été décidé de
réorganiser
la
Garde Nationale ,
ainsi que
ses statuts.
A cet effet, sous la présidence de G. Giorgadzè, une réunion a été
organisée pour en établir le règlement.
N. Jordania, alors Président du Conseil des travailleurs et des soldats, a
également participé à la réunion.
Dans les statuts je me souviens, il y avait 12 articles , en général
inadaptés, surtout pour une organisation militaire.
Selon ces
articles,
seuls des bataillons devaient être créés, il n'y avait plus
de régiments
plus
de brigades
et plus
de divisions. Le nombre de bataillons a été porté à 24. La direction de
la Garde Nationale et de ses unités
serait donc entre les mains d'une
organisation
collégiale.
Lorsqu'ils avaient besoin de rassembler plusieurs bataillons, en
particulier pour une action militaire, ils
réclamaient
au département militaire un Colonel ou un Général.
Bien sûr, une telle organisation, surtout
en période de
guerre, était nnéfaste, d'autant plus qu'elle
mettait
clairement en évidence les tendances
prétoriennes
de ses membres ,
ce qui a été
démontré
par les nombreux exemples
qui s’en
suivirent.
Ayant objecté,
j'ai exprimé l'opinion suivante, car je ne pouvais nier
les carences
de l'organisation: «Je comprends très bien que vous
souhaitiez
une force crédible pour renforcer règlement. Personne ne veut contester
cet état de fait
; "Qu'il en soit ainsi, mais pendant la guerre, les Gardes devraient être
enrôlés dans l'Armée, selon les listes de mobilisation."
Alors N. Jordania indigné, s’est exprimé:
P 7
|
„მე როგორც მუშათა და ჯარის-კაცთა საბჭოს თავმჯდომარე, ვაცხადებ, რომ ქართული
ჯარის სათავეში შეუძლებელია ყოფნა ასეთი პირისა, რომელიც ასე მტყულად არის განწყობილი
გვარდიის მიმართ“. ვუპასუხე : „მე არავის არ ვთხოვდი სამსახურს ; დავბრუნდები
ჩემს სახლში და დავიწყებ ჩემს აივანზე მშვიდად თამბაქოს წევას ისე,
როგორც სანამ აქ მომიწვევდნენ. თქვენი აღელვება არ შეეფერება არც თქვენს წლოვანობას
და არც თქვენს ჭაღარა წვერს.“
აი მიზეზი მთავრობიდან ჩემი დათხოვნისა.
ამის შემდეგ მოხდა ბევრი ამბები : სომხებთან ომი, სადაც გავედი მოხალისედ ;
მერე ახალ-ციხის ამბები სადაც მივიღე მონაწილეობა ნ.ჟორდანიის პირადი თხოვნით.
ახალ-ციხის ახალ-ქალაქისა და არტაანის აღების შედეგ, იმავე 1919 წლის მარიამობისთვეში,
მიმიწვიეს სამხედრო სკოლის უფროსად.
1920 წლის აპრილში, ამ თანამდებობაზე ყოფნის დროს, გამგზავნეს ადერბეიჯანში
ჩვენი მათთან სამხედრო კავშირის გამოსაცოცხლებად, რადგან დღიდან მისი დაარსებისა
(1919 წლის ზაფხული) არაფერი არ გაკეთებულიყო.
დაბრუნებისას კინაღამ არ ჩაუვარდი ხელში რუსებს.
იმავე აპრილში (1920 წ.) დამლევს დამნიშნეს მთავარ-სარდლად. ეს ომი გავათავეთ
მტრის დევნით ჩვენს საზღვრებს იქით.
იმავე წლის ზაფხულში ოსების შემოტევა უკუ ვაგდეთ ; მივიღეთ ინგლისლებისაგან
აჭარა და ბათომი.
მაგრამ დაბრუნდა გენ. ოდიშელიძე, და მე მაშინათვე გამანთავისუფლეს სამსახურიდან.
ერთი-ორი თვის შემდეგ, როცა გამოაშკარავდა რუსების განზრახვა საქართველოზე დაცემისა,
გენ.ოდიშელიძე--იმ დროს სამხედრე მინისტრის თანაშემწე, --დაინიშნა მთავარ-სარდლად.
1921 წლის 16 თებერვალს მე ვიყავი დანიშნული მთავარ-სარდლად. გენ.ოდიშელიძე ,
გადაყენებული თავის თანამდებობიდან, იყო დანიშნული ნ.ჟორდანიას მრჩეველად. ამისთანა
თანამდებობა არ არსებობდა ჩვენს სამხედრო კრებულში. მაშასადამე ნოე ჟორდანიამ
ბოლომდე არ მოიშორა იგი, საკვირველი ის არის, რომ „ჩემი წარსულში“
გვ
8
Traduction↓
|
"Moi, en tant que Président du Conseil des Ouvriers et des Hommes du
rang , je déclare qu'il est difficilement concevable d'avoir à la tête de
l'Armée géorgienne une personne si négativement disposée envers la
Garde Nationale "
Je lui ai répondu: «Je n'ai demandé d'emploi à personne; Je m'en vais
de ce pas rentrer
chez moi et recommencer à fumer tranquillement sur mon balcon comme
je le faisais avant d’avoir été convié ici. "Votre excitation n'est pas
digne
de
votre âge
ni de
votre barbe blanche."
Telle fut la
raison de mon renvoi du Gouvernement.
Beaucoup de choses se sont passées après cela : la guerre avec les
Arméniens, où je me suis porté volontaire ; Puis les événements d'Akhal-Tsikhe
auxquels j'ai participé sur demande personnelle de N. Jordania.
Après la prise d'Akhal-Tsikhe d'Akhal-Kalaki et d'Artaan, la même année
1919, j'ai été invité à diriger l'École
Militaire.
En avril 1920, alors que j'occupais ce poste, j'ai été envoyé en
Azerbaïdjan pour raviver notre alliance militaire, car rien n'avait été
entrepris
depuis
la
création
de celle-ci
(été 1919).
Sur le chemin du retour, j'ai failli tomber entre les mains des Russes.
Également en
avril (1920),
j’ai été
nommé Commandant en Chef. Nous avons mené cette guerre en poursuivant
l'ennemi au-delà de nos frontières.
Au cours de l'été de la même année, nous repoussâmes l'invasion Ossète ; l'Adjarie et Batumi
nous avaient été cédées par les Britanniques.
Mais le Général Odishelidzè est revenu et j'ai été
destitué sur le
champ.
Un mois ou deux plus tard, lorsque l'intention des Russes d'envahir la
Géorgie a été révélée, le Général Odishelidzè - alors Ministre adjoint de
l'Armée - a été nommé Commandant en Chef.
Le 16 février 1921, j'ai à nouveau été nommé Commandant en Chef. Le Général Odishelidzè, démissionnaire de son poste, a été nommé
Conseiller
de N. Jordania. Cependant, il n'y avait pas de tel poste dans notre
organisation militaire. C'est pourquoi Noé Jordania ne s'en est pas
complètement débarrassé, il est surprenant que dans « Mon Passé »
P 8
|
არსად არ არის აღნიშნული, რა მიზეზი იყო ჩემი დათხოვნისა სამსახურიდან .
პირველი ჩემი დათხოვნა მოხდა 1918 წელს შედეგად ჩემი წინააღმდეგობისა გვარდიის
ორგანიზაციისა, როგორც სამხედრო ძალისა :
1919 წლის იანვარში სომხებთან ომის შემდეგ ;
1919 წლის მაისში ახალ-ციხის ამბების შემდეგ ;
1920 წელს რუს-ბოლშევიკებთან ომის შემდეგ ;
1921 წლის მარტში, სტამბოლში ჩამოსვლისას. მიზეზი ჩემი უკანასკნელი დათხოვნისა
ის იყო, რომ „ჯარი აღარ არსებობს“- ო.
*
* *
ახლა ოფიცრებზე :
აი რასა სწერს ნოე.ჟორდანია მათზე (გვ. 165 და 166) :
1919 წ. მთიელთა საშველად ბოლშევიკების წინააღმდეგ იყო გაგზავნილი ადერბეიჯანით
„ჯარის ნაწილილები“. სინამდვილეში კი იყო გაგზავნილი ლეო კერესელიძე და მისი
მოხალისეთა რაზმი ; იქ ისინი იყვნენ განიარაღებული ადერბეიჯანის მთავრობის განკარგულებით,
რომელმაც გამოაცხადა, რომ ისინი ჰყიდდნენ თავის იარაღს.
ამ გარემოებამ მისცა ნ.ჟორდანიას საბაბი დაეწერა შემდეგი : „გამოკვლევამ დაამტკიცა
ნაწილობრივ ბრალდება, ასეთი ხულიგანები არიან ჯარში, მაგრამ ეს იყო უმცირესობა
რუსის ჯარში ნამსახური ოფიცრების მეთაურობით. საზოგადოდ ჩვენ დაგვღუპა ამნაირმმა
ოფიცრობამ, მას არ ქონდა არავითარი პატრიოტიზმი, ყველაფერს უყურებდა გამორჩენის
თვალსაზრისით, ცარცვავდენ სისტემატიურად პოლკებს -ერთი სიტყვით--ეს რუსეთუმე
ხალხი იყო ნამდვილი რისხვა ჩვენი საქმისათვის.“
171 გვერდზე კიდევ სწერს ოფიცრებზე : „ჩვენი მთავარი სატკივარი იყო სამხედრო
ძალის მეთაურობის მოწყობა. ქართული ოფიცრობა იყო გაზრდილი რუსის ჯარში
და შკოლაში, იყო იმავე დროს რუსის ორიენტაციის, მხოლოდ არა ბოლშევიკურ, არამედ
თეთრის. ჩვენთან მოდიოდა უმთავრესად ბოლშევიზმის სიძულვილით და არა თავისუფლების
სიყვარულით.“
აქვე კიდევ ერთხელ აძაგებს გენ.ოდიშელიძეს და 172 გვერდზე ათავებს ასე : „დარჩა
ოდიშელიძე, ე.ი დარჩა უხელმძღვანელობა,
გვ
9
Traduction↓
|
nulle part
ne soit mentionné quelle était la raison de mon renvoi
du service.
-Ma première révocation a eu lieu en 1918 à la suite de ma résistance à
la réorganisation de la Garde Nationale en force militaire :
-Après la guerre avec les Arméniens en janvier 1919 ;
-Après les événements d'Akhal-Tsikhe en mai 1919 ;
-Après la guerre avec les russo-bolcheviks en 1920 ;
-Lors de mon arrivée à Istanbul en mars 1921. La raison de mon récent limogeage était
que « l'Armée
n'existe plus ».
*
* *
Maintenant
en ce qui
concerne
les officiers :
Voici ce que Noé Jordania écrit à leur sujet (pp. 165 et 166) :
1919 Des "unités de l'Armée" ont été envoyées en Azerbaïdjan pour aider
les Montagnards contre les Bolcheviks. Leo Kereselidzè et son détachement
de volontaires
y
ont été envoyés et
là,
ils ont été désarmés sur ordre du Gouvernement Azerbaïdjanais, qui a
révélé qu'ils
faisaient
commerce de
leurs armes.
Cette circonstance a donné
un prétexte à
N. Jordania pour écrire: « L'enquête a prouvé une accusation partielle,
voilà que de tels hooligans sont dans l'Armée, mais c'était une minorité
sous le commandement d'officiers
servant (Jadis)dans l'Armée russe. "En
général, nous avons été
perdus
par de
tels
Officiers.
Ils n'avaient aucun patriotisme,
ils tiraient
profit de tout ,
les régiments étaient systématiquement pillés - en un mot - ces
russophiles
étaient
un vrai
désastre
pour notre cause ."
À la page 171, il écrit à propos des Officiers : « Notre principale
préoccupation était d'organiser le commandement de la force militaire
et des
officiers géorgiens. Les officiers géorgiens ont été
éduqués
dans l'armée et l'école russes,
et
étaient en même temps d'orientation russe, non seulement bolchevique, mais
blanche. Ils
nous
ont rejoints
principalement par
détestation
du bolchevisme et non par amour de la liberté. »
A
la page 172
Il
fustige également le Général Odishelidzè: « Odishelidzè est resté,
c'est-à-dire qu'il a laissé
l’Armée
sans direction,
P
9
|
უპლანობა, მოუმზადებლობა, ალალ-ბედობა. შემოდიოდა საჩივრები ჯარის ნაწილებიდან,
რომ ფული იფლანგებოდა, ხოლო სასმელ-საჭმელი კი უვარგისიაო და სხვ . ვნიშნავდი
რევიზიებს, მაგრამ არა გამოდიოდა რა. ერთი გამფლანგველის ალაგს იჭერდა ასეთივე
ოფიცერი, ჩვენი ოფიცრობის უმრავლესობა მთელს ჩვენს საქმეს უყურებდა როგორც
დროებით წარმავალ მოვლენას, რომელიც შესწყდება , როგორც კი რუსეთი აღდგებაო,
ამიტომ ხელს ითბობდენ . საზოგადოდ წერს და კლასებს შორის ერთად-ერთი ამ
ოფიცრების უმრავლესობა არ აღმოჩნდა თავის სიმაღლეზე, მოკლებული ყოველივე პატრიოტულ
რწმენას.“
აი რასა წერს ქართველ ოფიცრებზე საქართველოს მთავრობის თავმჯდომარე. გადაგვარებულებად
ასახელებს ხან „უმცირესობას“ ხან „უმრავლესობას“
განა შეეფერება მთავრობის თავმჯდომარეს ასეთი ბრალდებანი ?!
სინამდვილე კი სულ სხვა იყო.
აი რამოდენიმე მაგალითი :
სამხედრო სკოლაში იყვნენ მოსამსახურე-მუშები ; ოფიცერი , ვის განკარგულებაშიც
ეს მუშები იყვნენ, იღებდა ნაკლებს ჯამაგირს ვიდრე მუშა.
ოფიცრებს-მასწავლებლებს ლექციებისათვის ეძლეოდათ იმდენი ფული, რაც ძლივს ჰყოფნიდათ
ტრამვაისთვის.
მე, სამხედრო სკოლის უფროსი, ვიღებდი ჯამაგირს 6.000 მანეთს. ერთხელ
პოლკოვნიკი სტოქსი, ინგლისელი, ანტანტის წარმომადგენელი და მე მივდიოდით რუსთაველის
გამზირით. ერთმა მათხოვარმა მოგვმართა თხოვნით , და პოლკოვნიკმა სტოქსმა მისცა
მას 5.000 მანეთი.
ომის დროს დაქვრივებულ ოფიცრის ცოლს არ ეძლეოდა პენსია : არც იძლევდნენ მის
დასამარხად დახმარებას.
მახსოვს, კაპიტანი მარინაშვილი ახალ-ციხის ამბების დროს ყველგან აშენებდა
ხიდებს და აკეთებდა და ასწორებდა გზებს, სწმენდდა თოვლვლისაგან და ასწორებდა
გზას ხანიონის უღელტეხილზე და სხვა ; შეეყარა ჭლექი,
ვითხოვეთ 5.000 მან, აბასთუმანში გასაგზავნად ; უარი მივიღეთ, და გარდაიცვალა.
გვ
10
Traduction↓
|
dans l'imprévu, sans préparation, et dans la misère. Il y avait des
plaintes de l'Armée disant que l'argent était gaspillé et que les
victuailles
étaient inappropriées, et ainsi de suite…J'ai fait effectuer des
contrôles, mais en vain. L'un des auteurs de ces
dilapidations
a été confondu par un officier, la plupart de nos officiers considéraient
notre situation dans son ensemble comme une retraite temporaire qui se
terminerait dès que la Russie se rétablirait, alors ils
prenaient leur mal en
patience. En résumé il écrit que la plupart de Officiers du
groupe était dépourvus de toutes croyances patriotiques
et
n'ont pas été à la hauteur . »
C'est ce qu'écrit le Président du Gouvernement Géorgien. Il qualifie de dégénérées « tantôt la
Minorité » tantôt « la Majorité »
De telles accusations sont-elles dignes d’un
chef de
Gouvernement ?!
La réalité était complètement différente.
En voici
quelques exemples:
Il y avait des militaires-ouvriers à l'École
Militaire ; L'officier
qui le
supervisait
était
moins
payé
qu’eux.
L'argent que recevaient les
officiers-enseignants
pour les cours leur suffisait à peine pour payer le tramway.
Je recevais
un salaire de 6 000 Manetis en tant que directeur de l'École
Militaire . Une fois, un Anglais, représentant de l'Entente, le Colonel
Stokes, et moi descendions l'avenue Rustaveli. Un mendiant nous a
interpellés et le
Colonel
Stokes lui a donné 5 000 Manetis.
La veuve
d'un officier mort pendant la guerre n'a pas reçu de pension ni d'aide
pour l'enterrer.
Je me souviens du Capitaine Marinashvili construisant des ponts partout
pendant les événements d'Akhali-Tsikhe.
Il
construisait et pavait des routes, déblayait la neige et ouvrait la voie
du col Khanioni, etc... Il a attrapé la tuberculose, nous avons réclamé 5
000 Manetis
pour pouvoir l'envoyer à Abastumani ; Ils nous ont été refusés et il est
mort.
P
10
|
თუ ოფიცრობა იყო გაჭირვებული მხოლოდ „ბოლშევიკური რუსეთის სიძულვილით“ როგორც
ადასტურებს ნ.ჟორდანია, მაშინ დენიკინთან წავიდოდნენ, მით უმეტეს,
რომ საქართველო ამ დროს არ უტევდა ბოლშევიკებს, ის მხოლოდ იგერიებდა მათ
შემოსევას.
რუსულ ჯარში რუსეთის არც ერთ ერს არ ჰყავდა ისეთი ოფიცრობა, როგორც
ქართველებს,---მუდამ სახელმოხვეჭილი და წარჩინებული. მე შევადგინე ახალ-ციხის
ამბების დროს გენერლების სია ; 25 გენერალთა შორის 23-ს ჰქონდა
მიღებული წმინდა გიორგის ჯვარი.
ახლა გადავალ ჩვენს სამხედრო მოქმედებებზე და გზა-და-გზა აღვადგენ სიმართლეს.
1918 წლის ქრისტიშობისთვეში სომხებმა დაიწყეს ომი ჩვენს წინააღმდეგ.
134 და 135 გვერდზე აი როგორ არის აღწერილი ეს ომი : ინგლისელი ბრაიდფორდი
შემოვიდა ნ.ჟორდანიასთან და დაემუქრა „დიდხანს აქ ვერ იბატონებთო“, და წავიდა
„ცოტა ხნის შემდეგ მუქარა სისრულეში მოიყვანა,---სომხები შემოგვასია. რა
სურდათ ?!
მერე ხსნის, რომ სომხებს უნდოდათ თბილისის დაჭერა და ქართული მთავრობის გადასვლა
ქუთაისში.
თურმე ეს იყო მიზეზი ომისა.
მთავრობის თავმჯდომარე ძალიან ადვილად ხსნის ომის მიზეზებს .
8 ქრისტეშობისთვეს სომხებმა დაიწყეს შემოტევა ; მთავრობამ გამოაცხადა
მობილიზაცია მხოლოდ 18 ქრისტეშობისთვეს. თუ სომხებს თბილისის დაჭერა უნდოდათ
, რას ელოდა მთავრობა და რატომ არ აცხადებდა მობილიზაციას უფრო ადრე ?!
სინამდვილე შემდეგია :
1919 წელს არის გამოცემული ჩვენი მთავრობის მიერ წიგნი „იზ ისტორიი არმიანო-გრუზინსკიხ
ოტნოშენიჰ“ . ამ წიგნიდან სჩანს, რომ სომხებმა მოითხოვეს ბორჩალო და ახალ-ქალაქი,
და არა თბილისი .
თურმე 1917 და 1918 წ. ჩვენი მეთაურები ჰპირდებოდნენ სომხებს ამ მაზრებს, რადგანაც
მცხოვრებთა უმრავლესობა იქ იყო სომხები. სანამ არსებობდა ამიერ-კავკასიის
რესპუბლიკა, ამას არა
გვ
11
Traduction↓
|
Si les officiers n'avaient été troublés que par la "haine de la Russie
bolchevique" comme le confirme N. Jordania, alors ils se seraient rendus
à Dénikine, d'autant plus que la Géorgie n'attaquait pas les Bolcheviks à
cette époque, elle ne faisait que repousser leur invasion.
Aucune
Nation
dans l'Armée Russe
ne possédaient
des Officiers tels
que
les Géorgiens, --- toujours qualifiés et honorés. J'ai constitué une
liste de Généraux pendant les événements d'Akhal-Tsikhe ; Parmi 25
Généraux, 23 avaient reçu la croix de Saint-Georges.
Maintenant, je vais passer à nos actions militaires et à la restauration
de la vérité.
À
Noël 1918, les Arméniens ont commencé une guerre contre nous.
Voici comment cette guerre est décrite aux pages 134 et 135 : L'Anglais
Braidford est entré chez N. Jordania et a menacé : « Vous ne pourrez
plus régner ici encore longtemps », et il est parti.
Puis il explique que les Arméniens voulaient s'emparer de Tbilissi
afin de
déplacer le Gouvernement Géorgien à Kutaïssi. Quelles étaient leurs
intentions?!
Il s'est
avéré que ce fut la raison de la guerre que le Premier Ministre explique
d'une manière trop succincte.
-Le 8 décembre , les Arméniens commencèrent leur offensive ; Le
Gouvernement n’a annoncé une mobilisation que pour
le 18 décembre . Si les Arméniens avaient voulu s'emparer de Tbilissi,
qu'attendait le Gouvernement et pourquoi n'a-t-il pas annoncé la
mobilisation plus tôt ?!
La réalité était la suivante :
-En 1919, notre Gouvernement a publié le livre "Histoire d'Armiano-Gruzinsky
Otnoshenich". Dans ce livre, il apparaît que les Arméniens ont exigé
Borchalo et Akhal-Kalaki, et non Tbilissi.
Il s'avère
qu'en 1917 et 1918, nos dirigeants avaient promis ces districts aux
Arméniens parce que la plupart des habitants étaient Arméniens. Tant
qu'il y avait une République transcaucasienne, cela n'avait pas
d'importance,
P
11
|
ჰქონდა მნიშნელობაო
, ამბობდნენ სომხები, და რესპუბლიკების გამოცხადების შემდეგ მოითხოვდნენ დაპირების
ასრულებას.
ამისთანა დათმობა
ჩვენი ძველებური მიწა-წყლისა, ცოტა არ იყოს, წინდაუხედავია და არც „მცხოვრებთა
უმრავლესობის დებულება“არის სწორედ გაგებული.
რაც შეეხება ომის აღწერას
( გვ. 135) , არც ეს გახლავთ სწორე , როგორც ამბობს ნ.ჟორდანია , „ბოლნისთან
მოეყარა თავი სომეხთა მთავარ საომარ ძალას“, თურმე „აქ მოხდა გადამწყვეტი
ბრძოლა მათ და ჩვენს გვარდიას შორის“. მერე სწერს ნ.ჟორდანია : „ამასობაში
რეგულიარული ჯარი ნაწილობრივ გამოვიდა საბრძოლველად და გაიმართა რეგულირული
ომი .“
ასეა აღწერილი ამ
ომის მსვლელობა.
სინამდვილეში კი იმ
მიმართულებით , სადაც იყო გაგზავნილი გვარდია ნ.ჟორდანიას პირადი ბრძანებით (
გვ. 135) , ბოლნისის სომხებს ჰყავდათ მხოლოდ ჯარის ერთი ბატალიონი და
ბოლნისის მცხოვრებნი და არც ერთი ზარბაზანი . მათი მთავარი ძალა კი წამოვიდა
რკინის გზის გასწვრივ , სადაც დამარცხდა შულავერთან , და დაამარცხა ჩვენმა ჯარმა
, რომელმაც ხელთ იგდო მათი ოთხი ზარბაზანი, დაიბრუნა შურავერი და სადახლო და
დაიწყო მტრის დევნა.
აქ უნდა დავუმატო ,
რომ ბოლნისის მიმართულებით , სადაც გახლდათ გვარდია , პირველ შეტაკებაში
მტერმა ჩაიგდო ხელში ჩვენი ზარბაზნები . მადლობა ღმერთს , ზარბაზნები დავიბრუნეთ
ქაქუცა ჩოლოყაშვილისა და მაისურაძის , გვარდიის შტაბის წევრის თაოსნობით
. უკანასკნელმა ამას შესწირა თავისი სიცოცხლე.
სრულებით არაფერს ამბობს
ნ.ჟორდანია, თუ რით გათავდა ომი . გათავდა იმით , რომ ის მიწა-წყალი ,
რასაც ჩვენ არ ვუთმობდით სომხებს , სადავოდ გავხადეთ , ესე იგი , მხედრულად
მოგებული ომი პოლიტიკურად წავაგეთ.
ახალ-ციხის ამბებზე
, რის შედეგადაც დაკარგული გვქონდა ახალ-ციხე და ახალ-ქალაქი , მთავრობის თავმჯდომარე
არაფერსა სწერს , ვითომ ეს ამბავი არც მომხდარიყოს.
1920 წ. ომზე
ბოლშევიკების წინააღმდეგ სწერს მხოლოდ შემდეგს ( 169—170) : „მოგვადგა საზღვარზე
მაისის დასაწყისს, მივიღეთ საწრაფო ზომები, გამოვაცხადეთ სამხედრო წესები.
გვ 12
Traduction↓
|
disaient les
Arméniens, mais après la proclamation des Républiques, ils exigeraient
l'accomplissement de ce qui leur avait été promis.
Une telle
cession de nos anciens territoires, était difficilement concevable, même
compte tenu du statut majoritaire de ses habitants" .
Quant à la
description de la guerre (p. 135), elle est également incorrecte , comme
le dit N. Jordania, "la force principale arménienne était rassemblée près
de Bolnissi", il s'avère qu'une bataille décisive y a eu lieu entre
elle et notre Garde Nationale ". Puis N. Jordania écrit : « Pendant ce
temps, une partie de l'Armée régulière est partie pour combattre et une
guerre régulière a été menée. »
C'est ainsi
que le cours de cette guerre est décrit.
En fait, dans
la direction où la Garde Nationale était envoyée sur ordre personnel de
N. Jordania (p. 135), les Arméniens de Bolnissi n'avaient qu'un bataillon
, et pratiquement pas de canons. Leur force principale se mit alors en
route le long de la voie ferrée, où elle fut vaincue à Shulaveri, par
notre Armée, qui, après avoir saisi leurs quatre canons, a repris
Shuraveri et Sadakhlo, et a poursuivi l'ennemi.
Je dois
ajouter ici que dans la direction de Bolnissi, où se tenait la Garde
Nationale, au premier affrontement, l'ennemi a mis la main sur nos
canons Dieu merci, nous avons repris nos canons avec l'aide de Kakutsa
Tcholokhashvili et Maisuradzè, membre de l'État-Major de la Garde Nationale
. Ce dernier l'a payé de sa vie.
N. Jordania ne
dit absolument rien sur la façon dont la guerre s'est terminée . Nous
avions fini par admettre que les territoires que nous n'avions pas cédés
aux Arméniens étaient sujet à contestation, c'est-à-dire que nous avons
gagné la guerre d'une manière militaire mais nous l'avons perdu
politiquement.
Le Président
du Gouvernement n'écrit rien sur les événements d'Akhal-Tsikhe, à la
suite desquels nous avons perdu Akhal-Tsikhe et Akhal-Kalakki , ==>comme si
cet épisode n'avait pas eu lieu...
Il n'écrit que
ce qui suit à propos de la guerre de 1920 contre les Bolcheviks (169-170)
:
P12
|
"გვარდიის მობილიზაცია და სხვ. მთავარ-სარდლად დაინიშნა გენ.კვინიტაძე. ყველა
ჩვენს ღენერლებსა და პოლკოვნიკებს შორის ეს პირი მიგვაჩნდა აქტიური , სწრაფი
, მომქმედი , მხოლოდ ჯიუტი და მიუკარებელი . მაგრამ უკეთესი არავინ იყო , და
უნდა შევრიგებოდით ამას .“
შემდეგ სწერს „პირველი შეტაკება მოხდა წითელ ხიდზე , მტერი დაამარცხა გვარდიამ
, მხოლოდ გაკვირვებით ამბობდენ, თათრები ყველა გაიქცენ და მათ შორის არეული
რუსებმა თავი შემოგვაკლესო . მოკლული აღმოჩნდენ ყველა რუსი , არც ერთი ადერბეიჯანელი.“
შემდეგ სწერს : „სწორედ ამ დროს მოხდა მოსკოვთან ხელშეკრულების დადება და
მით ომიც შეჩერდა“ (ხაზი ჩემია) .
სამხედრო სკოლაზე ბოლშევიკების თავდასხმის შესახებ არ არის ერთი სიტყვა ,
მიუხედავად იმისა, რომ სკოლის შემადგენლობა , როგორც იუნკრები, აგრეთვე ნაცვალთა
ათასული, დარჩა ერთგული სამშობლოისა და მთავრობისადმი.
1920 წლის 7 მაისს გრ. ურატაძემ მოაწერა ხელი ხელშეკრულებას მოსკოვთან
მიუხედავად იმისა , რომ ამ დროს ქართული სისხლი იღვრებოდა ჩვენს საზღვარზე
რუსებთან ბრძოლაში .
რაც შეეხება გვარდიის მოქმედებას წიტელ-ხიდთან , რადგან ნ.ჟორდანია აცხადებს
, რომ ამ ხიდთან „ გვარდიამ დაამარცხა მტერი“, უნდა ვსთქვა შემდეგი :
ამ ხიდთან მოხდა შეტაკება მხოლოდ თავმცველებისა (ავანგარდისა) და ამიტომ
რუსების ჯარი არ იყო დამთავრებულად დამარცხებული .
რაც შეეხება თვით გვარდიის მოქმედებას , უნდა ავღნიშნო , რომ ეს ორგანიზაცია
იყო სრულიად უვარგისი ბრძოლისათვის . როგორც ეს აღმოჩნდა სომხებთან ომში ,
ახალ-ციხეში , წითელ (გატეხილ) ხიდთან და განსაკუთრებით 1921 წელს ჩვენს უკანასკნელ
ომში.
წითელ ხიდთან პირველ შეტაკებაზევე გვარდიის ნაწილებმა დასტოვეს ბრძოლის
ველი , და აქ პარიზში , ახლაც ცოცხალნი არიან ის პირნი , რომლებიც მათრახებით
აბრუნებდნენ მათ ბრძოლაში.
შემდეგში , როცა ჩვენ ვაწვებოდით მტერს და ის იხევდა , ერთ ღამეს გვარდიამ დასტოვა
თავისი პოზიციები ; ძლივს-ძლიობით
გვ
13
Traduction↓
|
"Mobilisation
de la Garde, etc… Le général Kvinitadzè a été nommé Commandant en Chef.
Parmi tous nos généraux et colonels, cette personne était considérée comme
active, rapide, agissante, mais têtue et peu facile à aborder. Mais
personne n'était meilleur, et nous avons dû nous en contenter. "
Puis il écrit
: "Le premier affrontement a eu lieu sur le Pont Rouge, l'ennemi a été
vaincu par la Garde Nationale , mais ils disaient avec étonnement que tous
les Tatars avaient pris la fuite et parmi eux des Russes , et parmi les
tués ils n'y avait que des Russes et pas un seul Azerbeïdjanais"
Puis il écrit
: « C'est à cette époque que le traité avec Moscou a été signé alors
simultanément, la guerre a été arrêtée » (mis en évidence par
G.Kvinitadzè).
Pas un mot
n'est dit sur l'attaque bolchevique contre l'École
Militaire, bien que le personnel de l'école, constitué de cadets et d’un
régiment de réservistes , soit resté fidèle à sa Patrie et à son
Gouvernement.
-Le 7 mai 1920 Gr.
Ouratadze a signé un accord avec Moscou en dépit du fait qu'à cette époque
le sang géorgien était versé à notre frontière dans la lutte contre les
Russes.
Quant à
l'action de la Garde Nationale près du Pont Rouge, N. Jordania
prétendant que « la Garde Nationale a vaincu l'ennemi » , je dois dire
ceci :
Seuls les
défenseurs (l'avant-garde) se sont affrontés près de ce pont et l'Armée
Russe n'a pas été complètement vaincue.
Quant aux
actions de la Garde Nationale , je dois souligner que son organisation
était totalement inadaptée au combat. Ce qui s'est avéré lors de la
guerre avec les Arméniens, à Akhal-Tsikhe, près du Pont Rouge (détruit),
et surtout en 1921 au cours notre ultime guerre .
Lors du
premier affrontement près du Pont Rouge , des unités de la Garde
Nationale ont quitté le champ de bataille, et encore ici, à Paris, les hommes
qui les renvoyaient à leur combat à coups de fouets , sont encore de ce
monde.
Tandis que
nous
faisions pression sur l'ennemi et qu'il battait en retraite,
la Garde Nationale quitta ses positions de nuit ;
P 13
|
შეაჩერეს წითელ ხიდთან და მეორე დღეს უბრძოლველად დაიკავეს დატოვებული ადგილები
, მტერს კი არ გაუნძრევია ხელი.
18 მაისს სამხედრო მინისტრი გრიგოლ ლორთკიპანიძე და მე გავემგზავრეთ ფრონტზე
ნ,ჟორდანიას თანხმობით . უკვე გაცემული იყო ბრძანება 19 მაისისთვის მთავარი
შეტევის დაწყებისათვის , და ჩვენ გვქონდა ადერბეიჯანელებთან დადებული პირობა
, რომ ისინი მოახდედნენ რუსების ზურგში აჯანყებას , რაც მართლაც მოახდინეს 25
მაისს განჯაში . 19 მაისს , 12 დღის შემდეგ ბოლშევიკებთან ხეშეკრულების დადებისა
, სადახლოში მივიღეთ ნ.ჟორდანიას ბრძანება ომის შეჩერებისათვის . „ და მით
ომიც შეჩერდა“-ო ამბობს ნ.ჟორდანია .
ერთ ღამეში მოხდა უმიზეზო ცვლილება.
ეს იყო 1920 წელს , ზაფხულში , როცა გაჩაღდა ომი ბოლშევიკებისა და პოლონელებთან
და ვრანგელთან . ჩვენს მხარეს ბოლშევიკების ერთი დივიზია *
) იყო ისე დამარცხებული , რომ ფრონტიდან მოხსნეს ;
მეორე დივიზია დავამარცხეთ და ვდევნიდით . ჩვენი ცნობით ბოლშევიკებს ჰყავდათ
კიდევ მხოლოდ ერთი დივიზია ბაქოსთან , შეიძლება მეტიც , ჩრდილო-კავკასიიდან
წამოსული . ამ დროს მე მყავდა 40 ათასზე მეტი ხიშტი.
25 მაისს ადერბეიჯანში მოხდა აჯანყება
;
ვფიქრობ, რომ ჩვენს გამარჯვებას შეიძლება მოჰყოლოდა ჩრდილო-კავკასიელების აჯანყება
ბოლშევიკების წინააღმდეგ, როგორც ადერბეიჯანში .
აი როდის დავკარგეთ ჩვენი სამშობლო. და არა 1921 წელს
ამის მაგივრად მოხდა უცნაური ამბავი : თანახმად ბოლშევიკური ადერბეიჯანის მოთხოვნისა
, ჩვენი გამარჯვებული ჯარი იხევს წითელ (გატეხილ) ხიდის აქეთ
;
ეს ჩვენი დამარცხებული მტერი (ბოლშევიკური ადერბეიჯანი) მხოლოდ ამ პირობით თანხმდებოდა
საზავო მოლაპარაკებაზე.
ამ ომის შმდეგ მივიღე მ.ჟორდანიასგან ერთი უცნაური საყვედური ; „აი თქვენ აიღეთ
ათი მილიონი მანეთი თბილისის გასამაგრებლად, და ეს სიმაგრები სრულებით არ დაგვჭირდებია“..ო.
„მადლომა ღმერთს რომ არ დაგვჭირდა“, ვუპასუხე.
აი რა პატრონი ჰყავდა საქართველოს !...
*)
ამ დროს
ბოლშევიკების დივიწიაში ითვლებოდა 4500—5000 კაცი
გვ
14
Traduction↓
|
Ils
s'arrêtèrent au Pont Rouge et le lendemain occupèrent les lieux abandonnés
sans combattre, mais l'ennemi ne ne se manifesta pas .
-Le 18
mai,l'ordre avait déjà été donné de lancer une
offensive majeure pour le 19 mai, et nous avions passé un accord avec
les Azerbaïdjanais pour qu'ils se révoltent à l'arrière des lignes
russes, ce qu'ils ont fait le 25 mai à Gandja. Le 19 mai, 12 jours après
la conclusion d'une trêve avec les Bolcheviks, nous avons reçu l'ordre de
N. Jordania de stopper la guerre à Sadakhlo. "Et c'est seulement à ce
moment que la guerre s'est arrêtée", dixit N. Jordania.
Une nuit, il y
eut un changement de stratégie sans cause réelle.
Au cours de l'été 1920, lorsque la guerre éclata entre les Bolcheviks et
les Polonais et Wrangel. Une Division des Bolcheviks de notre côté *) fut
tellement défaite qu'elle fut retirée du front ; Nous avons vaincu la
deuxième division et l'avons poursuivie. Selon nos informations, les
Bolcheviks n'avaient qu'une Division supplémentaire près de Bakou,
peut-être plus au Caucase du Nord. A cette époque, j'avais plus de 40. 000
hommes à ma disposition
Un soulèvement
a éclaté en Azerbaïdjan le 25 mai ; Je pense que notre victoire aurait pu
conduire à une révolte des Nord-Caucasiens contre les Bolcheviks, comme en
Azerbaïdjan.
C'est
précisément à ce moment-là que nous avons perdu notre Patrie. Et non en
1921.
Contre toute
attente , un événement étrange s'est produit : à la demande de
l'Azerbaïdjan bolchevique, notre Armée victorieuse s'est repliée en deçà
du Pont Rouge (détruit) ; Ce n'est qu'à cette condition que notre ennemi
vaincu (l'Azerbaïdjan bolchevique) a accepté des pourparlers de paix.
Après cette
guerre, j'ai reçu une étrange réprimande de N. Jordania : "Regardez, vous
avez pris dix millions de Manetis pour fortifier Tbilissi, alors que nous
n'avions nullement besoin de ces fortifications ."
"Dieu merci,
nous n'en avons pas eu besoin", répondis-je
Voici quel Patron avait la Géorgie avait ! ...
*) 4500-500 hommes dans la
division bolchevique à cette époque
P.14
|
„ჩემი წარსული“-დან გამოდის , რომ სომხებთან ომში ჯარს თითქოს არ მიუღია მონაწილეობა
; არც
1919 წელს ახალ-ციხის ომში , სადაც გვარდიის წასვლის შემდეგ , რაც მოხდა თანახმად
მათი მოთხოვნილებისა , ჯარმა დაამარცხა მტერი ფოცხოვსი , გადალახა საზღვარი
და დაუბრუნა არტაანი საქართველოს .
აქ არ შეიძლება არ დავუმატო , რომ ამ ომის შემდეგ ქალაქი არტაანი , ჩვენი
სისხლით აღებული , გადაეცა სომხებს .
არტაანი , მტკვრის მარცხენა მხარე , სადაც იყო მხოლოდ ყაზარმები, დარჩა ჩვენს
ხელში , მაგრამ ახალ-ქალაქიდან ჩვენი იქ მისვლა შეიძლებოდა მხოლოდ სომხების
ნებართვით , რადგაბაც ხანიორით იქ მიდიოდა ცუდი გზა და თვით უღელტეხილი 6 თვე
იყო დაფარული თოვლით .
ნ.ჟორდანია
ყველგან აქებს გვარდიას : „გვარდიამ დაამარცხა მტერი წიტელ ხიდთან“ ; გვარდიამ
დაამარცხა ბოლნისთან მთავარი ძალა სომხებისა,“ ე.ი გამოჰყავს მსხნელად
საქართველოსი.
სინამდვილეში კი სწორედ ეს ორგანისაცია იყო ერთ-ერთი მიზეზი ჩვენი დაღუპვისა
.
*
* *
ეხლა შევეყოთ 1921 წლის ომს (გვ. 173-174-175)
ბაქოდან ჩამოვიდა ჩვენი წარმომადგენელი ვანო ხუნდაძე . „ჩამოვიდა მოულოდნელად
,“ ამბობს ნ.ჟორდანია , და „დაწვრილებით გვიამბო. აშკარა იყო მოსკოვის განზრახვა
. დავფაცურდით , თავდაცვის საბჭო დავაარსეთ და შეუდექით მზადებას ჩუმათ ,
არავის გაეგო რაშია საქმე . ეს საიდუმლო იყო საჭირო რომ ხალხში პანიკა არ გამოეწვია
და მორალური კრიზისი არ შეგვექმნა . საბჭოს დაარსება მოხდა 11 ნოემბერს .
„საქართველოს არასოდეს არ ჰქონია თავდაცვის საბჭო , რის წყალობითაც სინამდვილეში
არავინ იყო სახელმწიფოს თავდაცვის პასუხისმგებელი. ეს იყო 1918, 1919
1920 წლებში.
როცა 1920 წელს მე გამხადეს მთავარ-სარდლად , მოვითხოვე ამისთანა დაწესებულების
დაარსება , რადგანაც სახელმწიფოს თავდაცვის გეგმა არ დამხვდა . დებულება და
მისი შემადგენლობა შევადგინე მაშინათვე .
1920 წელს სამსახურისაგან განთავისუფლების შემდეგ ეს თავდაცვის საბჭო გააუქმეს,
მიუხედავად იმისა, რომ მხოლოდ
გვ
15
Traduction↓
|
Il
ressort de « Mon Passé » que l'Armée n'a quasiment pas pris part à la
guerre. ; Ni en 1919 lors de la guerre d'Akhal-Tsikhe , où après le départ
de la Garde Nationale , qui s'est produit conformément à leur demande,
l'Armée (géorgienne) a vaincu l' ennemi à Potskhovi, franchi la frontière
et redonné Artaan à la Géorgie.
Ici, je ne
peux qu'ajouter qu'après cette guerre, la ville d'Artaan, conquête
marquée par notre sang, a été livrée aux Arméniens.
Artaan, sur la
rive gauche du Mtkvari, où il n'y avait que des casernes, est restée entre
nos mains, mais notre arrivée d'Akhal-Kalaki ne pouvait s'effectuer
qu'avec l'autorisation des Arméniens, car la route était mauvaise , et
le col lui-même était enneigé pendant 6 mois.
Partout N.
Jordania fait l'éloge de la Garde Nationale : « La Garde Nationale a
vaincu l'ennemi au Pont Rouge ; La Garde Nationale a vaincu la principale
force Arménienne près de Bolnissi.» Il en fait donc la salvatrice de la
Géorgie .
En réalité,
c'est son organisation qui a été l'une des raisons de notre perte.
Venons-en
maintenant à la guerre de 1921 (pp. 173-174-175
Notre
représentant Vano Khundadze est arrivé de Bakou. "Il est venu à
l'improviste", dit N. Jordania, et " nous raconte ceci d'une manière
plus détaillée." L'intention de Moscou était évidente. Nous avons mis en
place le Conseil de Défense et commencé à nous préparer en toute
discrétion afin que nul ne soit au courant de ce qui se décidait . Ce
secret était nécessaire pour ne pas semer la panique parmi le peuple et ne
pas créer de crise morale. Le Conseil a été créé le 11 novembre. "La
Géorgie n'avais jamais eu de Conseil de Défense, c'est à dire que personne n'était
réellement responsable de la Défense de l'État. C'était en 1918, 1919
1920.
Lorsque j'ai
été nommé Commandant en Chef en 1920, j'ai demandé la mise en place d'une
telle institution car je n'ai pas pu trouver de plan de Défense de
l'État. J'en ai rédigé les statut et me suis chargé immédiatement de sa
composition .
Après ma
destitution en 1920, ce Conseil de Défense a été aboli, sans tenir compte
du fait
P
15
|
მშვიდობიანობის დროს იყო საჭირო ეს დაწესებულება . მხოლოდ ამ დროს შეიძლება
ომისათვის მომზადება , ესე იგი იარაღის, ტანსაცმელის, სურსათისა და ყველაფრისა
, რას ესაჭიროება ჯარს და განსაკუთრებით თავდაცვის გეგმისა , ჯარის მობილიზაციის
ძირითადი დებულებანი , ჯარის მოწყობა , საზღვრების გამაგრება ; რასაკვირველია,
მომავალი მთავარ-სარდალი უნდა იყოს ამაში ჩახედული და ემზადებოდეს ომისათვის
. ჩვენში კი ომისათვის მომზადება იყო მობილიზაცია , მთავარ-სარდლის დანიჩვნა
კი ხდებოდა უცბათ.
თუ როგორ იყო მოწყობილი ჯარი და მისი მობილიზაცია, არ შევრჩერდები ამაზე.
„კორბიელის *) საშვალებით
მოვაწყვეთ საფრანგეთში ყიდვა 60 ყუმბარისა“ ამბობს ნ.ჟორდანია . რა არის ეს
60 ყუმბარა ? ერთ ბატარეას ერთ ბრძოლაში არ ეყოფა ნახევარ საათს. ვგონებ ეს
რიცხვი შეცდომაა.
*
* *
176 გვერდზე ბრალსა სდებს გენ.ოდიშელიძეს და გე.ზაქარიაძეს , რომ
ბოლშევიკების მიერ სომხეთის დაპყრობის შემდეგ ეგრეწოდებული „სადავო ადგილებში“
შევიყვანეთ ჩვენი ჯარები . ეს მიაჩნია ნ.ჟორდანიას შეცდომად სამხედრო თვალთაზრისით,
და იყო წინააღმდეგი.
„მაგრამ“ ამბობს, „ჩვენმა სტრარეგებმა ასე გადასწყვიტეს. თავდაცვის სიმაგრედ
დაინახეს ძველებურად მთა-გორი და არა თვით მცხოვრებების სულისკვეთება.“
ამით ვგონებ , თვით ადასტურებს, რომ სომხებს ჰპირდებოდა ბორჩალოსა და ახალ-ქალაქსა
.
რომ თავისი შეცდომა სხვას გადააბრალოს , ახალი სტრატეგიაც გამოიგონა !
როცა იქ მყოფი ჩვენი ჯარის ნაწილები დამარცხდნენ და გენ.ოდიშელიძემ ნაწილების
დაფანტვა-დალაგება დააბრალა აკაკი ჩხენკელს , „გული მომივიდა , ვინ არის ჯარის
უფროსი--თქვენ თუ ჩხენკელი თქვა და გამოვუცხადე დაუყონებლივ გადადგეს.“
მაგრამ ეს არ
მოიყვანა სისრულეში.
*) საფრანგეთის სამხედრო მისიის მოთავე
გვ 16
Traduction↓
|
qu'une telle institution n'était nécessaire qu'en temps de paix
, et c'est
précisément pendant ce temps que l'on peut préparer la guerre, c'est-à-dire les
armes, les vêtements, la nourriture et tout ce dont l'armée a besoin, et
surtout le Plan de Défense, les dispositions essentielles pour la
mobilisation de l'Armée, la disposition des troupes, le renforcement des
frontières ; Bien sûr, le prochain Commandant en Chef doit s'y consacrer
et se préparer à la guerre. Dans notre pays, la préparation de la guerre
équivalait à la mobilisation, et la nomination à la hâte du Commandant en Chef .
Je
ne m'étendrai pas sur l'organisation de l'Armée ainsi que sur sa
mobilisation,
« On s'est
arrangé pour acheter 60 obus en France par l'intermédiaire de «
Corbeil* », raconte N. Jordania. Que représentent ces 60 obus ?
Une batterie de canons ne tiendrait pas une demi-heure dans un combat. Je
pense que ce chiffre est erroné.
*
* *
A la page 176,
les Généraux Odishelidzè et Zakariadzèe sont accusés d'avoir déployé nos
troupes dans les soi-disant « zones contestées » après la conquête
bolchevique de l'Arménie. Celui-ci considère que N. Jordania a tort d'un
point de vue militaire et s'y oppose.
"Mais",
dit-il, "nos stratèges l'ont décidé. Ils considéraient le mont Gori
uniquement comme une forteresse de défense , et non selon ce qu’il
représentait pour ses habitants. "
Par cela, je
pense qu'il donne la preuve qu'il a promis aux Arméniens Borchalo et la
Akhal-Kalaki.
Voilà que pour pouvoir
accuser autrui de ses erreurs, il a inventé une nouvelle stratégie !
Ce n'est que
lorsque les unités de notre Armée y ont été vaincues et que le Général
Odishelidzè a accusé Akaki Chkhenkeli de les avoir dispersées, "J'ai eu le
cœur brisé, qui est le Chef de l'Armée - vous ou Chkhenkeli ? ai-je dit
et je lui ai demandé de démissionner immédiatement."
Mais cela ne
s’est pas réalisé
*)
Tête de la Mission Militaire française
P16
|
შემდეგ : „ გავმართეთ თათბირები, მთავრობის სხდომა, გადაწყდა კვინიტაძის დანიშვნა
მთავარ-სარდლად .“
„გადავსწყვიტე მასთან წინასწარი მოლაპარაკება . შეხვედრისთანავე დაიწყო თავდასხმა
უმთავრესად ოდიშელიძეზე , უწოდა მეტად უზრდელი სახელი , გადავიდა სხვებზე ,
გამოდიოდა რომ არავინ არაფრად არ ვარგა , ომი წინ და წინ წაგებულია , თილისი
უნდა დავტოვოთ, მცხეთაზე გავმაგრდეთ , ერთი სიტყვით დაუწყობელი აფორიაქებული
საუბარი და პლანები საუბარი და პლანები . მე ეგი გამოვთქვი მის ვარგისობის
შესახებ ვიწრო წრეში, გვიან იყო .“
რატომ გვიან ? რისთვის გადასწყვიტა წინასწარი ლაპარაკი ?
არავითარი წინასწარი ლაპარაკი ნ. ჟორდანიასთან არა მქონია . რად უნდოდა წინასწარი
ლაპარაკი ჩემთან ? განა არ მიცნობდა ? განა არ ვიყავი ამის წინათ ჯარების
სათავეში ომის დროს ? ეს „წინასწარი ლაპარაკი“ მოიგონა უთუოდ იმიტომ , რომ ჩაემატებინა
თავის მოგონებებში ჩემთვის მეტად დამამცირებვლი ლაპარაკი .
მერე როგორ შეიძლებოდა ამისთანა მდგომარეობაში გალანძღვა გენ. ოდიშელიძისა და
დამცირება სხვა გენერლებისა და ლაპარაკი „თბილისის დატოვებაზე“, „მცხეთაზე
გამაგრებაზე“, ჯერ კიდევ მთავარ-სარდალიც არ ვიყავი და რაც მთავარია , არც
მეცოდინებოდა ჩვენი ჯარების მდგომარეობა .
ჩემი დანიშვნა მთავარ-სარდლად მოხდა სულ სხვანაირად : მე ვიყავი ავად და 15 თებერვალს
ის იყო წამოვდექი . ამ დღეს , საღამოს 9—10 საათს დამირეკა ტელეფონი
ვ.ჟუღელმა . მკითხა , რას ვაპირებ შექმნილ პირობებში . არ ვიცოდი , რა ხდებოდა
, რადგანაც არ ვიყავი სამსახურში და ვიცოდი მხოლოდ , რომ დაიწყო ომი.
„განა ისე ცუდად არი საქმე, რომ ჩემი თავი გჭირდებათ ?“ , ვკითხე . იმან დაიწყო
ტელეფონით ახსნა . შევაჩერე და ვუთხარი : „ არა ღირს ტელეფონით ამაზე
ლაპარაკი , მე მოვალ თქვენთან , რადგან ჩემი სახლი სწორედ გვარდის შტაბის
პირდაპირ არის .“
„არა მე მოვალ თქვენთანა“--ო , და მოვიდა .
ამიხსნა მდგომარეობა . სადაო ადგილებში მყოფი ჯარი იყო დამარცხებული , მკითხა
, თუ მივიღებ მონაწილეობას ამ ომში . ვუთხარი , რომ მთავრობას არა ერთხელ დავუძახივარ
, და თუ დამიძახებს , რასაკვირველია , მოვალ , რადგან სამსახურიდან
გვ 17
Traduction↓
|
Puis : « Nous
avons tenu des réunions, une session gouvernementale, et il a été décidé
de nommer Kvinitadzè comme Commandant en Chef.
"J'avais
entrepris de lui parler avant que ne commence la réunion. Dès le début de
celle-ci , l'attaque de Noè Jordania a commencé principalement contre
Odishelidzè en prononçant des "noms d'oiseaux", et est passé à
d'autres, nous tenant en un discours et dévoilant des plans alarmants
(emprunts de panique) : il s'avérait que personne ne faisait le poids,
que la guerre était perdue d'avance , que nous devions abandonner Tbilissi
et fortifier Mtskheta,. J'ai tenu ces propos sur son aptitude en cercle
restreint, c'était trop tard."
Pourquoi trop
tard ? Pourquoi avait t'il décidé d'avoir avec moi cet entretien
préalable ?
En réalité, N.
Jordania n'a eu aucun entretien préalable avec moi. Pourquoi voulait-il
me parler à l'avance ? Ne me connaissait-il pas ? N'ai-je pas déjà été à
la tête des troupes pendant la guerre ? Il a inventé « cet entretien
préalable. » , bien sûr, pour pouvoir rajouter dans "Mon Passé" ces
propos plus qu' humiliants sur mon compte .
Alors dans
une telle situation pourquoi insulter le Gén.Odishelidzè et humilier les
autres Généraux en leur demandant "d'abandonner Tbilissi", "de
fortifier Mtskheta", alors que je n'étais même pas leur Commandant
en Chef et, surtout, ne connaissant même pas l'état de nos troupes ?
Ma nomination
en tant que Commandant en Chef s'est déroulée d'une toute autre manière :
Je me suis levé le 15 février et j'étais malade . Ce jour-là, à 9-10
heures du soir, V. Jugheli m'a appelé. Il m'a demandé ce que j'allais
faire dans de telles les circonstances. Je ne savais pas ce qui se passait
parce que je n'étais pas au travail (en poste) et je savais seulement que
la guerre avait commencé.
La situation
est-elle critique à ce point pour que ayez besoin de mes services ? »
ai-je demandé. Il a commencé à s'expliquer au téléphone. Je l'ai
interrompu et j'ai dit : « Ce n'est pas la peine de parler au téléphone,
je viendrai vous voir, car ma maison est juste à côté du Quartier Général
de la Garde Nationale.
"Non, je viendrai chez vous " , et il est venu.
Il m'a expliqué la situation. L'armée dans les zones contestées était
vaincue, il m'a demandé si je participerais à cette guerre. Je lui ai dit
que le Gouvernement m'avait appelé plus d'une fois, et s'il m'appelait,
bien sûr, j'irai car quand j'ai été congédié
|
განთავისუფლებისას
მუდამ ვეუბნებოდი მთავრობას, --თუ დაგჭირდებით , გეახლებით .
მე მივხდი , რატომ ვ.ჟუღელი მოვიდა ჩემთან , და ვუთხარი : „თქვენ იცით,
რომ მე ვიცი თქვენი გადაჭრით მოთხოვნა სამსახურიდან ჩემი დათხოვნისა , და
შეიძლება გეფიქრათ , რომ ეს გარემოება მიზეზი იყოს ჩემი უარისა ; ამიტომ პირადად
მობრძანდით . ჩემთვის ეს წვრილმალია . ნუ სწუხდებით , თუ მთავრობა დამიძახებს
, რასაკვირველია , როგორც მუდამ , მოვალ .
წავიდა და ერთი-ორი საათის შემდეგ უკვე საწოლში ვიყავი , მოვიდა ავტომობილი
და წამიყვანა ნ,ჟორდანიას ბინაზე.
შევედი. დიდი მაგიდა ; ზედ რუქა , სათავეში ზის ნ.ჟორდანია , ნ.რამიშვილი და
სხვები ამ მაგიდის ირგლივ და აგრეთვე მეორე , ამასთან შეერთებულ ოთახშიც , ხალხი
; სულ იქნებოდა 30 კაცამდე . გენ.ოდიშელიძე და გენ. ზაქარიაძე პირველ ოთახში
. კუთხეში . ნ.ჟორდანიამ ამიხსნა მდგომარეობა . აღმოჩნდა უარესი : თურმე დამარცხებულა
არა მხოლოდ ხრამის იქით მყოფი ჯარი , არამედ წითელ ხიდთან მყოფი 6 ბატალიონი
გენ. ჯიჯიხიას მეთაურობით გაგზავნილი მათ საშველად აგრეთვე იხევდა .ამას
ნ.ჟორდანიამ დაუმატა , რომ ხვალ დილით ადერბეიჯანიდან იწყებს შეტევას რუსის
ჯარი წითელი ხიდით , სწორედ საიდანაც მოხსნილი იყო ჯიჯიხიას ბატალიონები , და
დამისვა კითხვა : „თქვენი გეგმა .“ მე ჯერ არ ვიცოდი , სად იყო დალაგებული
დამარცხების შემდეგ ჩვენი ჯარის და გვარდიის ნაწილები , გვყავს თუ არა მაშველი
ჯარი და სად არის ის . ერთი სიტყვით , სრულებით არ ვიყავი გაცნობილი ნამდვილ
მდგომარეობას და რა უნდა მეპასუხა ამისთანა კითხვაზე ? მოდი და ნუ გამოხვალ
მოთმინებიდან . ვუპასუხე აღელვებული : ნოე ნიკოლაევიჩ , ომის გეგმას ჰქმნიან
ისე , როგორც ქალი ჰქმნის ბავშვს , ჯერ მშვიდობიან დროს თანდათანობით უნდა
ყოფილიყო მომზადებული ომის გეგმა , სადაც უნდა ყოფილიყო გარჩეული ყველაშემთხვევები
. ამიტომ სარდლობას ალბათ ექნება გეგმა მომავალი მოქმედებისათვის . მე
კი შემიძლიან მხოლოდ დავეთანხმო ან შევიტანო შესწორებანი“. ნ.ჟორდანიას შეკითხვაზე
გენ.ოდიშელიძემ უპასუხა რომ ჯარს გაუგზავნა ბრძანება , დაიხიოს ხრამზე . ჩემს
შეკითხვაზე ,--სად და როგორ არის დალაგებული ჩვენი ჯარი , სარდლობამ ვერ მიპასუხა.
გვ 18
Traduction↓
|
j'ai toujours
dit au Gouvernement, - si vous en avez besoin de moi , je me tiendrai à
votre disposition.
J'ai compris
pourquoi V. Jureli est venu me voir et je lui ai dit : « Vous savez que
je connais votre décision de me congédier , et peut-être pensez-vous que
ceci pourrait être la raison de mon refus ; Alors venez en personne. Pour
moi, ce n’est qu’ un détail. Ne vous inquiétez pas, si le Gouvernement
m'appelle, bien sûr, comme toujours, je viendrai.
Il est parti
et après une heure ou deux, alors que j'étais couché, une voiture est
venue et m'a emmené à l'appartement de N. Jordania.
Je suis entré. Là se trouvait une grande table où était disposée une
carte, et autour de cette table, à sa tête était assis N. Jordania, et
autour N. Ramishvili et d'autres , ainsi que sur une deuxième table
attenante à celle-ci, d'autres personnes ; Elles étaient au moins 30.
Le Général Odishelidzèet le Général Zakariadzè se trouvaient dans la
première salle. Dans un coin N. Jordania m'a expliqué la situation. Elle
était bien pire: il s'avérait que non seulement l'Armée positionnée
au-delà du tunnel était vaincue, mais également les 6 bataillons sous le
commandement du Gén.Djidikhia , près du Pont Rouge envoyés à son secours
se repliaient également. N. Jordania a ajouté que le lendemain matin
l'Armée russe commencerait à attaquer depuis l'Azerbaïdjan au Pont Rouge,
d'où les bataillons de Djidjikhia avaient été évacués.
Il m'a posé une question : "Votre plan" ?. J'ignorais où étaient
positionnées après la défaite notre Armée et nos unités de la Garde
Nationale, avions-nous une armée en renfort et si oui ,où se
trouvait-elle ? . En un mot, je n'avais pas pleinement connaissance de
la situation réelle et qu'aurais-je dû répondre à cette question ?
Comment ne pas perdre patience .
Je lui ai
répondu énervé : Noe Nikolaevich, ils créent un plan de guerre comme une
femme crée un enfant. Avant tout en temps de paix, un plan de guerre où
toutes les éventualités auraient dû être envisagées et
progressivement préparées, aurait dû être élaboré . Le Commandement a
donc probablement un plan d'action future. Je ne peux qu'être d'accord ou
y apporter des amendements." A la question de N. Jordania, le Général
Odishelidzè a répondu qu'il avait ordonné à l'Armée de battre en retraite.
A ma question, -" où et comment notre Armée est-elle positionnée ? Le
Commandement n’a pas pu répondre.
P.18
|
მაშინ ჩაერია ამაში ნ.რამიშვილი და გაშალა თავისი გეგმა.
მოკლედ,--უნდა მოვაგროვოთ ჯარი ფოილოსთან , იქიდან გადავიდეთ მდინარე მტკვარზე
და შევუტიოთ მტერს ზურგში . რასაკვირველია , ვერ შევუთანხმდებოდი ამისთანა
უცნაურ გეგმას . მტერი უკვე ხრამზეა, ჩვენი ჯარები იხევენ და გაფანტულიც არიან
, რაც გამოჩნდა ნათლად მეორე დღეს დილით . ხვალ დილიდანვე მტერი წითელ ხიდიდან
და ბორჩალოსთან წამოვა თბილისზე , სანამ მოვაგროვებთ ფოილოსთან ჯარს , მტერი
შემოვა თბილისში , რადგან წინაარმდეგობას ვერავინ ვერ გაუწევდა ლორიდან და
ბორჩალოდან მომავალ მტერს.
ჩემს შეკითხვაზე , რა გვაქვს ფოილოსთან მტკვრის გადასასვლელად , მივიღე პასუხი:“იქ
არის ერთი ბორანი.“ „თქვენ კუკიიდან ვერაზე ვერ გადაიყვანთ ჯარს , ერთი ბორნით
, როგორ უნდა გადაიყვანოთ მტკვარზე , როცა გაღმა ნაპირი მტრის ხელშია ?“ ,
იყო ჩემი პასუხი.
არაფერმა მიშველა , ვერ დავაჯერე , ხელის აწევით დაადგინეს ამ გეგმის მიღება
და ჩემი დანიშვნა მხოლოდ ფოილოსთან ამ ჯგუფის სარდლად.
კრება დაიშალა. ზოგს ეგონა , რომ მე ვიყავი დანიშნული მთავარ-სარდლად. (აქ,
პარიზში, ბენია ჩხიკვიშვილმა მითხრა , რომ ამ სხდომაზე მან ასწია ხელი , რომ
მე ვყოფილიყავი დანიშნული მთავარ-სარდლად).
როცა ყველა წავიდა , შევაჩერე ვ.ჟუღელი და ვუთხარი ნოე ჟორდანიას : „თქვენ
შეგიძლიათ იფიქროთ , რომ მე ვარ შეთანხმებაში რუს-ბოლშევიკებთან , რომ მე ვარ
სამშობლოს მოღალატე და სხვა ამისთანები. ჩემთვის მნიშნელობა არა აქვს ;
მიღებული გეგმა განუხორციელებელია ; მანამ მოვაგროვებთ ფოილოსთან ძალას ,
მტერი შემოვა თბილისში , რადგანაც მას წინ ვერავინ გადაუდგება . ამიტომ ეს
გეგმა სწორედ მავნეა და მე ამ თანამდებობაზე უარს ვამბობ .“
აი მაშინ ნ.ჟორდანიამ, და არა მე , დაიწყო გმობა გენ.ოდიშელიძისა, რომ ის უვარგისი
სარდალია , რომ მას არ შეუძლიან ჯარების მართვა და სხვა ამისთანები . მე ვკითხე
: „თქვენ გენ.ოდიშელიძეზე ამ აზრისა გახდით ეხლა , ჩვენი ჯარების დამარცხების
გვ 19
Traduction↓
|
Puis
N. Ramishvili est intervenu et a dévoilé son plan.
En résumé, il fallait rassembler l'Armée à Foïlo, traverser le fleuve Mtkvari et attaquer l'ennemi dans le dos.
Bien sûr, je ne pouvais pas être
d'accord avec ce plan tellement insolite . L'ennemi est déjà au tunnel,
nos
troupes battent en retraite et sont même dispersées, ce qui apparût
clairement le lendemain matin. Demain
matin l'ennemi arrivera sur Tbilissi
en provenance du Pont Rouge et de Borchalo , et avant que nous
puissions rassembler l'Armée à Foïlo, l'ennemi entrera dans Tbilissi,
car personne ne pourrait résister à l'ennemi en provenance de Lori et de
Borchalo.
A ma question : « Comment pouvons-nous traverser le Mtkvari à Foïlo ?,
il m'a répondu : "Il y a un ferry là-
bas." Je lui rétorquais "Vous ne
pourrez pas faire passer l'Armée de Kuki à Vera avec un ferry, comment
pouvez-lui faire franchir le Mtkvari, quand l'autre rive est aux mains de
l'ennemi ? "
Mais rien n'y fit, etle plan fut adopté à mains levées et ils ont
seulement entériné ma nomination en tant que Commandant de cette unité.
La réunion prit fin. Certains ont pensé que j'avais été nommé Commandant
en Chef. (Ici à Paris, Benia
Chkhikvishvili m'a dit qu'il avait levé la
main lors de cette réunion pour que je sois nommé Commandant en Chef).
Quand tout le monde fût parti, j'ai dit à Noè Jordania devant V.Jureli
que j’avais stoppé: "Vous pourriez
penser que je suis d'accord avec les Russo-Bolcheviks, que je suis un Traître à la Patrie et ainsi de suite… Ça
n'a pas d'importance pour moi; Le plan adopté est irréalisable ; Avant de
rassembler des forces à Foïlo,
l'ennemi entrera dans Tbilissi, car personne ne peut lui tenir
tête. C'est pourquoi ce plan est mauvais et je démissionne de ce
poste."
C'est alors que N. Jordania a commencé à dénigrer , le Général
Odishelidze, disant qu'il était un
Commandant indigne, qu'il n'était pas
apte à diriger les troupes, etc... Je lui ai demandé: "C'est seulement
maintenant , après la défaite de nos troupes, que vous avez cette opinion
sur le Général Odishelidze ?"
P.19
|
შემდეგ ?“, „არა“, ამაყად მიპასუხა, მე ყოველთვის ამ აზრის ვიყავი“
იმას, რაც მოხდა კრებაზე, დაუმატეთ ეს მისი პასუხი და გაიგებთ ჩემს პასუხს :
„მაშ თქვენის მხრივ ეს გახლავთ დანაშაული (ვთქვი რუსულად (პრესტუფლენიე) ,
რომ ამ კაცზე ხართ ამ აზრისა და იგი გყავთ მუდამ სამხედრო უწყების სათავეში
და ომის დროს აბარებთ სამშობლოს დაცვას.“ გამოვეთხოვე და მივდიოდი, როცა
ნ.ჟორდანიამ მითხრა : „მაინც ხვალ დილით მოდით შტაბში, მე დაველაპარაკები
ზაქარიაძეს , როგორ მოვიქცეთ .“
მეორე დღეს, 16 თებერვალს, მივედი შტაბში. (მტერმა შეუტია ჩვენს ჯარს სადავო
ადგილებში 11 თებერვალს).
შუადღე გადასულიყო, უკვე ვიცოდით, ადერბეიჯანთან რუსებმა გადმოლახეს საზღვარი
, შეუტიეს გათენებისას ჩვენს ჯარს მისი მარცხენა ფრთის შემოხვევით , და ისიც
ვიცოდით , რომ თბილისში უკვე გამოჩდნენ ბრძოლიდან გამოქცეულნი . ამ დროს
გენ.ოდიშელიძე შემოვიდა იმ ოთახში , სადაც მე ვიყავი , და მითხრა : „გაბარებ
ჯარს , გისურვებ გამარჯვებას .“
აი რა პირობებში მოხდა ჩემი დანიშვნა მთავარ-სარდლდად.
გენ.ოდიშელიძე კი იყო დანიშნული მთავრობის , ნ.ჟორდანიას სამხედრო მრჩეველად
, ესე იგი , შეეძლო გაეწია ნ.ჯორდანიას წინაშე კონტროლი და აწონ-დაწონა და
დაფასება ჩემი მოქმედებისა .
ეხლა ყური უგდეთ, რასა სწერს ჩემზე (178 გვ.) : „რამდენჯერ მივდიოდი (მივდიოდი
დრეში ორჯერ) შტაბში , იმდენჯერ კვინიტაძე დაიწყებდა ერთად-ერთი გამოსავალია
უკან დახევა , გრძელი ფრონტის შემოკლება , მცხეთის მიმართულებით გამაგრება ,
ზარბაზნების დაწყობა მაღლობზე და იქიდან თბილისის დაცვა , მტერი ვერ შემოვა
ქალაქში ახლა კი გზას მოგვიჭრიან , შემოგვევლებიან და სხ. ეს ყოველ დღე .“
რასაკვირველია, ამისთანა ლაპარაკი არ მქონია ნ.ჟორდანიასთან ; რომ ეს
მოგონილია , სჩანს მისი სიტყვებიდან . აბა როგორ ვეტყოდი , რომ მცხეთიდან ზარბაზნებით
არ შემოვუშვებ მტერს ქალაქში ; რაღა დახევა მჭირდებოდა ამისათვის ? სოღანლუღის
გვ
20
Traduction↓
|
"Non", m'a-t-il répondu fièrement, j'ai toujours été de cet avis"
Compte tenu de ce qui s'est passé lors de la réunion, ajoutons sa
réponse et vous comprendrez ma réponse :
"C'est donc une faute de votre
part ai-je dit en russe (Prestouplenie), d'être partisan de
cet homme tout
en le maintenant à la tête de l'Armée en lui confiant la
Défense de la Patrie en temps de guerre."
Je l'ai quitté et j'allais partir quand N. Jordania m'a dit : "Venez
quand même demain matin au Quartier
Général, je parlerai à Zakariadze sur
la façon de se comporter."
Le lendemain, 16 février, je me suis rendu au Quartier Général. (L'ennemi
ayant attaqué nos troupes dans
les zones contestées le 11 février).
A midi, nous savions déjà que les Russes avaient franchi la frontière de
l'Azerbaïdjan, attaqué notre Armée
en la contournant par la gauche à
l'aube, et nous savions aussi que des déserteurs avaient déjà fait leur
apparition dans Tbilissi. C'est à ce moment, que le Général Odishelidze
entra dans la pièce où je me
trouvais et me dit : "Je te confie l'Armée, je te
souhaite la victoire."
Voici dans quelles circonstances j'ai été nommé Commandant en Chef.
Le Général Odishelidze a été nommé Conseiller militaire du Gouvernement de
N. Jordania, c'est-à-dire qu'i
l pouvait contrôler, estimer et évaluer mes
actions pour le compte de N. Jordania.
Regardez ce qu'il écrit sur moi (178 p.) : "Chaque fois que je me
rendais ( deux fois par jours) au Quartier
Général, Kvinitadze répétait
-- la seule issue est de se replier, de réduire la grande ligne de front ,
d'installer les canons sur les hauteurs, et de là, défendre Tbilissi,
l'ennemi ne pourra pas pénétrer dans la ville
maintenant, il va nous
barrer la route, nous encercler etc... .
Bien sûr, je n'ai jamais parlé de la sorte à N. Jordania , ceci est une
invention tel qu'il ressort clairement de
ses propos. Comment aurai-je pu
dire que depuis Mtskheta, avec mes canons, j'empêcherai l'ennemi
d'entrer dans la ville ; De quelle repli avais-je besoin pour cela ?
Le col de Soranlouri
est au moins
à 30
kilomètres de Mtskheta, et nos canons n'ont qu'une portée de 7
kilomètres.
P.20
|
ქედიდან
მცხეთამდე არა ნაკლებ 30 კილომეტრია , ჩვენი ზარბაზნები ისროდნენ მხოლოდ 7
კილომეტრზე.
ასე გამოჩნდება ხოლმე მოგონილი ტყუილი
თვითონ ნ.ჟორდანიას უნდოდა დასაწყისში თბილისის დატოვება უბრძოლველად . მე
ვიყავი , რომ შევაჩერე და ვუთხარი მას „მომეცით ათასი კაცი და შევებრძოლები
მტერს , თბილისის დატოვება უბრძოლველად შეუძლებელია.“
და აი აქ, პარიზში , სპ.კედიამ მომაგონა და დასწერა თავის გაზეთში „გუშაგ“-ში.
ნ.ჟორდანია თურმე მისულა დამფუძნებელ კრებაში და იქ გამოუცხადებია , რომ უნდა
დავტოვოთ ქალაქი უბრძოლველად , და რომ ეს არის მთავარ-სარდლის აზრიო .
1921 წელს,მთავარ-სარდლად ჩემი დანიშვნის დროს , როგორც მკითხველმა იცის ,
ნ.ჟორდანიამ „მოკლე წრეში“გამოსთქვა აზრი ჩემს უვარგისობაზე და დამფუძნებელ
კრებაში ეყრდნოდა ამ „უვარგისი სარდლის“ აზრს.
სპ.კედიამ არ დაიჯერა და რამდენიმე წევრის თანხლებით მოვიდა ჩემთან და მკითხა
:“მართალია რომ ვტოვებთ თბილისს უბრძოლველად ?“ ჩემი პასუხი იყო : ტყვიას
დავირტყამ თავში , ვიდრე დავუტოვებ მტერს დედა-ქალაქს უბრძოლველად .“
მთელი ჩვენი სამხედრო ძალების ნახევარზე მეტი უკვე იყო დამარცხებული და გაფანტულიც.
ამ ძალების დასახვედრად გავედი სანდარისკენ ვ.ჟუღელის თანხლებით და ვნახეთ :
ხრამიდან მოდიოდა მწყობრათ ჯარისა და გვარდიის დანარჩენი მხოლოდ 700—800 კაცი
, მათ შორის ერთი ბატალიონი ჯარის პირველი პოლკისა პოლკ. გეგელაშვილის მეთაურობით.
*
* *
მდგომარეობა შიქმნა ასეთი :
მტერმა გადმოლახა ხრამი ; გატეხილ (წითელ) ხიდიდან მოდიოდნენ რუსები.
ორივე მიმართულებით მტერი მოდიოდა თბილისზე . დასახვედრი მაშველი ძალა თბილისთან
არ გვყავდა . რადგან ეხლა, როგორც ყოველთვის , როცა უცბად მიწვევდნენ მთავარ-სარდლად
, არ დამხვედრია სახელმწიფოს თავდაცმის გეგმა , მაშინვე დავუსვი
გვ
21
Traduction↓
|
Voici comment
un mensonge est quelquefois révélé.
N. Jordania
lui-même voulait dés le début abandonner Tbilissi sans combattre C'est
moi qui l'ai interrompu et lui ai dit : « Donnez-moi mille hommes et je
combattrai l'ennemi, car quitter Tbilissi sans combattre me parait
impossible.
Et ici, à
Paris, Sp. Kedia m'a fait m'a rappelé un souvenir et a écrit dans son
journal "Gushagi".-Il s'avère que N. Jordania s’est rendu à l'Assemblée
Constituante et y a annoncé que nous devions quitter la ville sans
combattre, et que c'était l'avis du Commandant en Chef.
En 1921,
lorsque j'ai été nommé Commandant en Chef, comme le lecteur le sait, N.
Jordania s'est exprimé devant l'Assemblée Constituante sur mon
incompétence en « cercle restreint » et s'est appuyé sur l'avis de ce «
Commandant incompétent »
Sp. Kedia (
à
Tbilissi)
ne l'a pas cru et est venu me voir accompagné de plusieurs membres (de
l’Assemblée Constituante) et m'a demandé : "Est-il vrai que nous
quittons Tbilissi sans combattre ?" Ma réponse a été : je me tirerai une
balle dans la tête, plutôt que de laisser la Capitale à l'ennemi sans
combattre, . »
Plus de la
moitié de toute nos Forces avait déjà été vaincues et dispersées.
Pour Prendre
avec ces Forces, je suis allé à Sandari accompagné de V. Jureli et nous
avons pu constater : que seulement 700-800 hommes de l'Armée dont un
bataillon du 1er régiment de l'Armée sous la direction de du Colonel
Gegelashvili, et le reste de la Garde Nationale arrivaient du tunnel.
*
* *
La situation
était la suivante :
L'ennemi a
franchi le Tunnel ; Les Russes venaient du Pont (Rouge) détruit .
L'ennemi se
dirigeait vers Tbilissi selon deux itinéraires. Nous n'avions pas de
Forces pour lui faire face près de Tbilissi. Et ce n'est seulement que
maintenant, comme toujours, que j'ai été soudainement invité à être le
Commandant en Chef, je n'ai pas trouvé le Plan de Défense de l'État, j'ai
immédiatement posé
P.21
|
მთავრობას ომის წარმოებისათვის მთავარი საკითხი , როგორც მოვიქეცი 1920
წელს , ესე იგი ჩვენი წინააღმდეგობა თავდება თბილისში , თუ ომი გრძელდებოდა თბილისის
დაცემის შემდეგაც ? დაადგინეს , როგორც 1920 წელს , სრულებით სამართლიანად ,
რომ ომს არ ვათავებთ თბილისში და წინააღმდეგობას ვუწევთ მტერს შემდეგშიც.
თანახმად ამ დადგენილებისა , მაშინვე ყველა მინისტრები და სამინისტროები იყო
გადაყვანილი ქუთაისში , მთავრობის თავმჯდომარე , საგარეო მინისტრის თანაშემწე
კ.საბახტარაშვილი და დამფუძნებელი კრება კი რჩებიან თბილისში ; ამათთვის მომზადებული
იყო განსაკუთრებული მატარებელი , და ყველას აუწყეს , რომ მზად იყვნენ ერთ
საათში ჩამსხდარიყვნენ მატარებელში ასე , რომ თბილისის დატოვება და მისი ევაკუაცია
იყო დადგენილი მთავრობის მიერ ; ჯარების დახევის დროს ამორჩევა კი , რასაკვირველია
, სარდლობას ეკუთვნოდა.
*
* *
მივყვეთ წიგნს : 179 გვერდზე : მითომს მითქვამს :“გზა მოჭრილია, რჩება ერთი
ბილიკი--მცხეთისაკენ მიმავალი გზა ,“ ყველამ იცის , რომ ეს არ არის ბილიკი ,
ეს არის შარა-გზა , შემდეგ--„ხოლო გარე-კახეთიდან მტერი მოდის მცხეთისაკენ“,
ყველამ იცის , რომ გარე-კახეთიდან მცხეთისკენ უნდა გამოიაროს თბილისზე .
*
* *
„ჩემი წარსული“--დანვე ირკვევა , რომ ნ.ჟორდანიას სანდო პირადი ინფორმატორი თურმე
ყოფილა გენ.ლიბიდინსკი , რომელიც (გვ. 175) სჩანს იყო ურთიერთობაში
ბოლშევიკურ მისიასთან , რადგანაც მოაწყო საიდუმლო შეხვედრა მის ბინაზე ნ,ჟორდანიასი
ამ მისიის სამხედრო წარმომადგენელებთან , რასაკვირველია , ბოლშევიკური მისიის
ნებართვით .
სასაცილოა და დამახასიათებელი ამ პაემანზე მომხდარი ლაპარაკი . თურმე ამ
ლაპარაკის დროს ნ.ჟორდანიამ შეატყო , რომ ამ წარმომადგენელს სრულებით არ სურდა
მოსკოვის ჩვენზე თავდასხმა . „ლებესისკის ალბად მასზე ჰქონდა გავლენა“-ო და
რომ ომი არ მოხდეს , უნდა ჩვენ წავიდეთ დათმობაზე , მაგალითად, დაჭერილი „ბოლშევიკების
ტყვეების განთავისუფლება“.
გვ
22
Traduction↓
|
la question
primordiale au Gouvernement : pour faire la guerre, comme je l'ai faite
en 1920, pour ainsi dire était - si notre résistance s'était arrêtée à
Tbilissi, la guerre se prolongerait-elle après la chute de Tbilissi ?
Ils ont décidé, comme en 1920, et à juste titre, que nous ne mettrions
pas fin à la guerre à Tbilissi et continuerions à résister à l'ennemi.
Selon cette
résolution, tous les Ministres et Ministères devaient être
immédiatement transférés à Koutaïssi, le Président du Gouvernement, le
Vice-Ministre des Affaires étrangères K. Sabakhtarashvili et l'Assemblée
Constituante resteraient à Tbilissi ;
À
cet effet
un train
spécial avait été préparé pour eux, chacun ayant été informé qu'ils
devait être prêts à embarquer dans le train dans une heure, l'abandon de
Tbilissi et son évacuation ayant été décrété par le Gouvernement ; Le
choix lors du retrait des troupes étant évidemment du ressort du
Commandement.
*
* *
Continuons le
livre : à la page 179 : Comment aurais-je pu dire :
“ La
route est coupée, il ne reste qu'une seule issue - la route de Mtskheta.“
Mais Tout le monde sait que pour se rendre de Garè-Kakheti à Mtskheta il
faut passer par Tbilissi.
*
* *
"Dans Mon
passé" - Il s'avère que l'informateur personnel de confiance de N.
Jordania était le Général Lebidinsky, qui (p. 175) semble avoir été en
relation avec la mission bolchevique parce qu'il a organisé une réunion
secrète chez lui avec N. Jordania et les représentants cette mission ,
bien sûr, avec l'autorisation de la mission bolchevique.
Il est dérisoire et caractéristique de parler des propos tenus lors de ce
rendez-vous. Il s'est avéré que , N. Jordania a réalisé que ce représentant souhaitait point que Moscou nous attaque.
"Libidinski a probablement eu une influence
sur lui" et pour que la guerre n'ait pas lieu, il fallait faire des
concessions, par exemple, la libération des "prisonniers bolcheviques
“.
P.22
|
შემდეგ, ეს მშვენიერია ,“ვამჯობინე დაშინება და ვუთხარი : „კავკასიის ხალხები,
იცით ალბათ, უკმაყოფილო არიან მოსკოვის რეჟიმით , თუ ამდენ ხანს არ ამდგარან,
ამის მიზეზი ვართ ჩვენ“ და „როგორც კი ჩვენ თავს დაგვესხმებით , აჯანყებებს
გავაჩაღებთ ყველგან თქვენს ზურგს უკან . ამ საბუთმა მასზე იმოქმედა . მხოლოდ
მაშინ გავიგე , რომ ყოფილა დავალებული მოსკოვიდან მე ვენახე , ვინაიდან თქვა--ეს
მართლა სერიოზულია , მოსკოვს ვაცნობებო“
რასაკვილველია, აცნობა , რომ ამ აჯანყების წინააღმდეგ მიეღოთ ზომები .
ასეთი გვყავდა მთავრობის თავმჯდომარე .
*
* *
180 გვერდზე ამბობს ვითომც მომიყვანია ორი საბუთი დახევის გადასაწყვეტად :
„დამისახელა ორი : საბურთალოში ჩამოვიდენ მოსკოვის მზვერავები კოჯრით .
მაშასადამე გზა არის ღია . სამხედრო მეცნიერება ამბობს , რომ სადაც ორი მზვერავი
გაივლის , იქ
გაივლის მთელი როტაც , ხოლო სადაც გაივლის როტა
გაივლის იქ მთელი პოლკი.“
ჯერ ერთი,--კოჯორი ჩემს ხელში იყო ; ამას ვერ ვიტყოდი . სინამდვილეში კი
მტერი (მისი ნაწილები) ჩამოდიოდა არა კოჯრიდან და არა საბურთალოში, არამედ მანგლისიდან
დირღმის მინდორში.
რაც შეეხება სამხედრო მეცნიერებას , ის ამისთანებს არ ამბობს . შეიძლება ,
როდისმე ლაპარაკში და არა ჩვენი უკანასკნელი ომის დროს , მითქვამს ერთ-ერთი
ფრაზა, მგონი , კლაუზევიცისა : სადაც გაივლის ირემი , გაივლის კაცი , ხოლო
სადაც გაივლის კაცი , გაივლის მთელი ჯარი . გასაგებია იმ სიტყვების აზრი.
რაც შეეხება მეორე საბუთს ის არის გამოთქმული სრულებით გაუგებრათ ; ვერ გაიგებ
რაშია საქმე . სინამდვილეში კი მდგომარეობა შეიქმნა ასეთი : 24 თებერვალს
რუსის ცხენოსანმა ჯარმა უკვე გაიარა ნორიდან ოლგინსკოებით და ჰქონდა დაჭერილი
მამკოდი , გლდანი, ავჭალა და ავჭალის რკინის გგზის სადგურიც .
გვარდიამ ნავთლუღის პოზიციები დასტოვა . ნაშუადღევს ალექსანდრე დგებუაძე
მოვიდა ნავთლუღიდან დაჭრილი , და მითხრა , რომ რუსებს გამოუჩნდათ ტანკები ან
ჯავსნოსანი ავტომობილები ; თვითონ ენახა.
გვ
23
Traduction↓
|
" J'ai préféré
les intimider en disant : "Les peuples du Caucase, comme vous
le savez certainement, sont mécontents du régime de
Moscou, et si ils ne se sont pas soulevés jusqu'à présent ,
nous en sommes la cause"
et dés que vous nous agresserez, nous déclencherons partout des
insurrections
dans votre
dos. Ce argument l'affecta. "Ce n'est qu'à ce moment que j'ai réalisé
qu'il avait été missionné par Moscou pour me rencontrer car il a dit :
c'est vraiment du sérieux , et j'en informerai Moscou.“
Bien entendu ,
il l'a informé pour que des mesures soient prises contre ce soulèvement.
C’est un tel
Premier Ministre que nous avions à la tête du Gouvernement.
*
* *
A la page 180,
il insinue que j'ai apporté deux preuves (arguments) pour
décider du retrait :
„il me
les a citées : Deux éclaireurs de Moscou sont arrivés à Sabourtalo
en provenance de Kodjori .
Donc la voie
est libre
. "Le savoir militaire dit que là où passent deux éclaireurs,
toute une compagnie passe, et là où une compagnie passe, passe tout un
régiment“
Premièrement,
- Kodjori était entre mes mains; Je n'aurais pas pu dire cela. En réalité,
l'ennemi (ses unités ) ne venait pas de Kodjori et de
Saburtalo, mais de Manglissi par la plaine de Diromi.
Quant au
savoir militaire, il ne préconise rien de tel . Peut-être qu'au cours
d'une conversation et non pendant notre dernière guerre, j'aurais
prononcé une des phrases de Clausewitz, (je me remémore)
:
là où passe un
cerf, un homme passe, et où passe un homme, une armée entière passe. La
signification de ces mots est claire.
Quant à la
deuxième preuve , elle est particulièrement infondée ; Vous ne pouvez pas
comprendre de quoi il s'agît . En fait, la situation était la suivante :
le 24 février, la cavalerie russe avait déjà traversé Nori avec des « Olginsko »s
et s'était emparée de Mamkod, Gldani, Avchala et de la gare d'Avchala.
La Garde Nationale a quitté les positions de Navtlouri.
Dans l'après-midi, Alexandre Dgebuadzè
est
arrivé
blessé de Navtlouri
, et
m'a dit
avoir vu
que les Russes avaient des chars ou des véhicules blindés
.
P.23
|
შავნაბადის მონასტერი სოღანლუღის ქედზე , ორთაჭალას რომ დასცქერის , რუსებმა
აიღეს.
დიღმის მინდვრიდან (ნახშირგორასთან) გამოჩნდა ჯერ კიდევ დილით , 24 თებერვალს
, მანგლისიდან ჩამოსული მტერი (მოხევეების პატარა რაზმი) შალვა ქარუმიძის
მეთაურობით იძულებული იყო დაეხია.
შეიძლება ითქვას , რომ უკვე გარშემორტყმული ვიყავი.
ასეთი შეიქმნა მდგომარეობა თბილისთან.
საერთო მდგომარეობა კი იყო შემდეგი : მეთერთმეტე არმია გეკერისა 35.000 კაცის
შემადგენლობით მოდიოდა ბაქოდან პირდაპირ თბილისზე. ერთმა მისმა ნაწილმა
ზაქათალიდან შემოუტია ჩვენს ნაწილებს კახეთში , სადაც მეთაურობდნენ გენ.ახმეტელი
და გენ. ჭავჭავაძე , და აიძულა ისინი , დაეხიათ.
ჩრთილოეთიდან საქართველოს შემოესია მერვე არმია ლევანდოვსკის მეთაურობით . ეს
არმია უკვე მოდიოდა კავკასიის გზით , მამისონის უღელ-ტეხილით და შავი ზღვის
ნაპირით.
დუშეთთან გენ. ახმეტელი და გენ. ჭავჭავაძე ჩაუვარდნენ ხელში კავკავის გზით
მოსულ ბოლშევიკებს . გენ.ახმეტელი გარდაიცვალა ტყვეობაში , გენ.ჭავჭავაძე კი
ომის შემდეგ გამოუშვეს ტყვეობიდან .
მიღებული ზომები დახევისათვის : გავგზავნე შანიძე მოხალისეთა რაზმის და ჯავნოსანი
მატარებელით ავჭალაში , და რკინის გზის სადგური გავწმინდეთ მტრისაგან . რომ
დავაჯერო მტერი , ვითომც ხვალაც ვრჩებით თბილისში , უკანასკნელი მაშველით (პირველი
პოლკის ათასეული პოლკ. გეგელაშვილისა) შევუტიე საღამოს 8—9 საათზე შავნაბადის
მონასტერს და , მგონია , უკან დავიბრუნეთ .
შუაღამეს , 12 საათზე , დავიწყეთ საერთო დახევა .
პირადად მე ცხენ-და-ცხენ , 4 ზარბაზნით , 300 კაცით და ერთი ცხენოსანი
მწყობრით გავედი თბილისიდან და დავიჭირე პოზიცია დიღმის მიდრვის იქით მუხათ
გვერდზე , კოჯრიდან მომავალი ჯარების უზრუნველსაყოფათ დიღმის მინდორში ჩამოსული
მტრისაგან . სოფელი დიღომიც მქონდა დაჭერილი ერთი ასეულით . ბრძოლის გაგრძელება
თბილისისთვის გახდა შეუძლებელი და
გვ
24
Traduction↓
|
Le Monastère
de Shavnabadi sur la crête de Soghanluri, qui surplombe Ortachala, a été
pris par les Russes.
Dans la
matinée du 24 février , venant de la plaine de de Diromi (près de
Nakhshirgora) l'ennemi ( un petit détachement de Montagnards) dirigé par
Shalva Karumidze a été contraint de battre en retraite.
On pourrait
dire que j'étais déjà encerclé.
Telle étais la situation pour Tbilissi.
La situation
générale était la suivante : La onzième armée, composée des 35 000 hommes
de Gecker, arrivait directement de Bakou vers Tbilissi. Une de ses unités
a attaqué à Zakatala en Kakhetie, nos unités sous le commandement du
Général Akhmeteli et du Général Tchavtchavadzè les forçant à
battre en retraite.
La huitième
Armée sous le commandement de Lewandowski envahit la Géorgie par le nord.
Cette armée progressait déjà par la route du Caucase, par le col de
Mamisoni et sur bords de la Mer Noire.
À Ducheti les
Généraux Akhmeteli et Tchavtchavadzè furent capturés par les Bolcheviks
venus du Caucase. Le Général Akhmeteli est mort en captivité, le Général
Tchavtchavadzè a été libéré de captivité après la guerre.
Voici les
mesures que j’ai prises pour le repli : J'ai envoyé Shanidze avec un
détachement de volontaires et un train blindé à Avtchala, et j'ai repris
la gare à l'ennemi, pour lui faire croire et le convaincre que
nous resterions à Tbilissi le lendemain, avec une dernière
unité de défense (un
millier d'hommes du 1er Régiment sous le commandement du Colonel Gueguelashvili).
Vers 20h-21h
j'ai attaqué le Monastère de Shavnabadi et nous l'avons repris.
A minuit, ,
nous avons commencé une retraite générale.
Personnellement, j'ai quitté Tbilissi à cheval, avec 4 canons , 300 hommes
et une unité de cavalerie, et pris position derrière la plaine de Diromi à côté
de Mukhat pour pcouvrir nos troupes qui venaient de Kodjori , l'ennemi
étant arrivé dans la plaine de Dighomi. J'avais repris le village de
Digomi avec une Compagnie et il s'est avéré impossible de continuer le
combat pour Tbilissi et
P.24
|
იძულებული, ვიყავით დაგვეწყო დახევა მცხეთისკენ , რათა წინააღმდეგობა გაგვეგრძელებინა.
შემდეგ დრეს ვეღარ დავიხევდით.
სტამბოლში რომ ჩამოვედი , მივიღე თბილისიდან წერილი , სადაც მატყობინებდნენ :
გეკერმა (ბოლშევიკების მთავარ-სარდალი) წარმოსთქვა : თუ როდისმე შეიძლება
მიეცეს დახევისთვის ვისმეს ჯილდო , გენ.კვინიტაძეს უნდა მიეცეს ყველა
ჯილდოები , როგორ გამისხლტა ხელიდან . ასე დააფასა მტერმა ჩემი დახევა.
*
* *
182 გვ. თურმე ნ.ჟორდანიას ჩაეძინა მატარებელში და გაიღვიძა , როგორც ამბობს
, აღსტაფაში (აღსტაფა ადერბეიჯანშია) . ნახა იქ ჯარის და არა გვარდიის ჯარისკაცები
თბილისიდან წამოსულნი . დაჰკითხა და გამოარკვია , რომ ესენი იხევდნენ თბილისიდან
„არც ერთი ოფიცერიო“. ვერ მიხვდა , რომ ეს იყვნენ დეზერტირები . რადგან არ
ჰყავდათ ოფიცრები. ისიც ვერ მოიფიქრა , რომ ფეხით მომავალნი ვერ დაეწეოდენ
მის მატარებელს .
ეხლა ნახეთ ამ გარემოებიდან რა დასკნა გამოიყვანა ნ.ჟორდანიამ . სწერს : „ახლა
მივხვდი ყველაფერი , მცხეთის ფრონტი იყო მომიზეზება ომის გასათავებლათ , გავწიე
გორისკენ . აქ დამხვდა შტაბის და კვინიტაძის ვაგონები, ყველა უთავბოლოდ გაბნეული
მის-მის კუნჭულში“.
ესე იგი , დარწმუნდა მთავარ-სარდლის ღალატში და არხეინათ მიემგზავრება
გორისკენ , სადაც ნახა მთავარ-სარდლის და მისი შტაბის ვაგონები .
რატომ არ მივიდა მთავარ-სარდალთან . რატომ არ მოსთხოვა მას პასუხი , რატომ
არ მიიღო სათანადო ზომები ? .
იმიტომ რომ , ეს ყველაფერი მოგონილია აქ პარიზში , რომ როგორმე გააშავოს
მთავარ-სარდალი , რომელმაც მასთან შესწყვიტა აქ ურთიერთობა და ნაცნობობაც.
მისდა საუბედუროთ , ამ დროს მე ჯერ ვიყავი მუხათგვერზე , სადაც ვესალმებოდი
ჩემს ჯარს , ტაბახმელის გმირებს , რომლებიც იხევდნენ გენ.ანდრონიკაშვილის მეთაურობით
მტკვრის მარჯვენა ნაპირით.
გვ
25
Traduction↓
|
nous avons été
contraints de nous replier sur Mtskheta pour continuer la résistance.
Le jour
suivant , nous nous n'aurions pas réussir ce repli.
Quand je suis
arrivé à Istanbul, j'ai reçu une lettre de Tbilissi m'informant : que
Gecker (Commandant en Chef des Bolcheviks) a dit : « Si il fallait décorer
quelqu'un pour le repli (stratégie
du repli),
le Général Kvinitadzè devrait recevoir toutes les décorations, pour
m'avoir échappé. » C'est ainsi que l'ennemi apprécia ma retraite.
*
* *
P.182 , Il
s'avère que N. Jordania s'est endormi dans le train et s'est réveillé,
comme il le dit, à Arstapa (Arstapa et en Azerbeïdjan). Il avait vu des
soldats de l'Armée et non de la Garde Nationale quitter Tbilissi. Il a
été interrogé et a découvert qu'ils quittaient Tbilissi "sans un seul
officier". Il n'a pas réalisé qu'il s'agissait de déserteurs. Car ils
n'avaient pas d'officiers et depuis longtemps. Il n'a pu réaliser que des
piétons n'auraient pas pu rattraper son train.
Voyons
maintenant quelle conclusion N. Jordania tire de ces événements . Il
écrit : « Maintenant j'ai tout compris, le front de Mtskheta était le
prétexte pour terminer la guerre, je suis parti vers Gori. Là, j'ai
rencontré les wagons du quartier Général et de Kvinitadze, tous éparpillés
en désordre dans le parages. »
Il était
donc convaincu de la trahison du Commandant en Chef et il est reparti
impassiblement pour Gori, où il a vu les wagons du Commandant en Chef et
de son
État-Major.
Pourquoi ne
s'est-t-il pas rendu chez le Commandant en Chef. Pourquoi ne lui a-t-il
pas demandé des explications , pourquoi n'a-t-il pas pris les mesures
appropriées ? .
Parce que tout
cela a été inventé ici à Paris pour porter l'opprobre sur le Commandant
en Chef, lequel avait rompu toutes relations avec lui .
Malencontreusement pour lui, à ce moment je me trouvais à Mukhatgverdi,
où je passais en revue mon Armée, les héros de Tabakhmela, qui se
repliaient par la rive droite du Mtkvari sous le commandement du Général
Andronikashvili.
P.25
|
აქედანვე
ვუყურებდი გენ.მაზნიაშვილს მეთაურობით ჩვენი ჯარის ნაწილებს , რომ იხევდნენ
მტკვრის მარცხენა ნაპირით. როცა ესენი მიუახლოვდნენ ავჭალას , ვნახე : ამ ჯარმა
გაშალა შარი , ჩამოხსნა ზარბაზნები და აგრეთვე ჯავშნოსნების საშუალებით შეუტია
მტერს , გაარღვია ალყა . მტერი აგდო ჩრდილოეთისკენ და გავიდა მცხეთისკენ .
დაახლოვებით შუადღეს 25 თებერვალს მოვიდა ჩვენთან ცხენ-და-ცხენ გენ.ზაქარიაძე
; მითხრა, რომ მცხეთაში დაიშალა ჯარიო . მოვედი და ვნახე სადგურზე და მიდამოებში
დაშლილი არა ჯარი , არამედ გვარდია .
მივმართე იქ მყოფ ვ.ჟუღელს და მის შტაბს, მოეწესრიგებინათ გვარდია.
ჯარის ნაწილებს , ტაბახმელიდან რომ იხევდნენ , ამ დროს ეჭირათ პოზიცია მცხეთის
წინ.
ვ.ჟუღელმა და მის შტაბმა სცადეს , მაგრამ ვერაფერი გაარიგეს . მითხრეს ,
მხოლოდ გორში შეიძლება მათი მოწესრიგებაო .
შეჩერება მცხეთაში შეუძლებელი იყო , რადგანაც გვარდიის დაშლის წყალობით ,
მტერი გავიდოდა პირდაპირ მუხრანს , ესე იგი მოგვექცეოდა ჩვენს ზურგში .
თანახმად ჩემი ბრძანებისა , არტილერია მეორე დღეს, 26 თებერვალს გავგზავნე
გორისკენ მუხრანით , ჯარი კი ძეგვი-ახალ-ქალაქით . მჯეროდა, რომ გვარდიას მოაწესრიგებენ
გორში . იუნკრები ჩავსვი ჩემს მატარებელში მცხეთის და გორის შუა , მგონი გრაკალში
ან კასპში .
როცა მივედი გორში , გამოირკვა , რომ ვ.ჟუღელმა და მისმა შტაბმა ვერ შესძლეს
გვარდიის შეჩერება და მის მოწესრიგება ; გაფანტულნი მიდიოდნენ ხაშურისაკენ
.
გორში მტერი მოგვიახლოვდა . დავრჩი მანამ კარგად არ დაბინდდა . ჩემი მატარებლის
ირგლივ ვარდებოდა მტრის ყუმბარები . დავძარი ჩემი მატარებელი იმის შემდეგ ,
როცა ჩვენი ჯარის ზურგმცველის შარი გენ. სუმბათაშვილის მეთაურობით გამოჩნდა
მატარებელთან .
ამის დამსწრენი არიან , ჩემი შტაბი , იუნკრები და ბატონი დავით საღირაშვილი .
გვ
26
Traduction↓
|
De là, j'ai
observé les unités de notre Armée qui se repliaient sur la rive gauche du
Mtkvari, sous le commandement du Général Mazniashvili. Quand elles se
sont approchées d'Avchala, voici ce que j'ai vu : Brisant l'encerclement
cette Armée avait ouvert une brèche , mis les canons en batterie et
également attaqué l'ennemi avec ses engins blindés. Elle a chassé
l'ennemi vers le nord et s'est dirigée vers Mtskheta.
Vers midi, le
25 février, le général Zakariadzè vint nous retrouver à cheval ; Il m'a dit
que l'Armée avait été démantelée à Mtskheta. Je suis venu et j'ai vu à
la gare et dans les environs que ce n'était pas l'Armée qui avait été
démantelée, mais la Garde Nationale .
Je me suis
adressé à V. Jureli et à son
État
Major pour que la Garde Nationale soit reconstituée.
A ce moment ,
les unités de l'Armée qui se retiraient de Tabakhmela, prenaient
position devant Mtskheta.
V. Jureli et
son
État-Major
ont tenté, mais n'ont rien résolu .Il m'ont dit que ce sera seulement à
Gori qu'on pourra reconstituer
la
Garde Nationale.
Il était
impossible de s'arrêter à Mtskheta, car profitant de la désintégration de
la Garde Nationale , l'ennemi irait directement à Mukhrani, donc il nous
prendrait à revers.
Le lendemain
26 février, conformément à mes ordres , j'envoyai l'artillerie à Gori via
Mukhrani, et l'Armée en direction d'Akhal-Kalaki. Je pensais que la Garde
Nationale serait reconstituée à Gori. J'ai embarqué les Cadets dans mon
train entre Mtskheta et Gori, je pense à Grakali ou Kaspi.
Quand je suis
arrivé à Gori, il s'est avéré que V. Jureli et son Etat-Major n'ont pas pu
stopper la Garde Nationale pour la remettre en ordre ; Dispersés leurs
hommes partaient vers Khashouri.
A Gori,
l'ennemi s'approchait de nous. Je suis resté jusqu'à ce qu'il fasse
complètement nuit. Des obus ennemis tombaient autour de mon train. Je n'ai
fait démarrer mon train que lorsque que les défenseurs de notre Armée, sous
le commandement du Gén. Sumbatashvili sont arrivés près du train.
Mon
Etat-Major
ainsi que mes Cadets et Monsieur David Sarirashvili m'en sont témoins.
P.26
|
*
* *
ნ.ჟორდანია არ კმაყოფილდება იმით, რაც დასწერა ოფიცრებზე და 183 გვ. უმატებს
: „აღმოჩნდა , რომ თბილისიდან ევაკუაციის დროს , ოფიცრებს მიუტოვებიათ თავისი
რაზმები , გამოუვლიათ თავ-თავიანთ ბინაზე და ცოლ-შვილი წამოუსხამთ“. წამოუსხამთ,
სწერს ნ.ჟორდანია . განა ცოლ-შვილი საქონელია ?!
შემდეგ „უკვე გორში დაიწყო ლაპარაკი ოფიცერთა შორის საზღვარ-გარეთ წასვლაზე
და ადგენდნენ წამსვლეთა სიას . ეს გავიგე ბათომში.“ ეს სადაურია ?! ვისთვის
უნდოდათ წარედგინათ ეს სია ?
შესამჩვნევი ის არის , თუ რა დაჟინებით ნ.ჟორდანია ეძებს , რომ გააშავოს
ოფიცრები .
იქვე სწერს დეზერტირებზე . ეს დეზერტირები იყვნენ მისი საყვარელი გვარდიელები
. ჯერ ხრამზე ბრძოლის დროს აავსეს თბილისი გამოქცეულებით ; გზა-და-გზა გვარდიის
ბატალიონები იშლებოდნენ და მიდიოდნენ თავიანთ სოფლებში. იქვე (გვ.182
183) „იანვარი მზადება ომის გასაგრძელებლად. მითხრეს უღელტეხილზე გავმაგრდებითო
, (ვინ უთხრა ? ქუთაისამდე ეს კაცი არ მინახავს . ჩემი შენიშვნა) , მთის
გზები დაკავებული გვაქსო და სხ ... ავად ვიყავი , მაინც შევჯექი ცხენზე და წავედი
იმ სიმაგრეების დასათვალიერებლათ , მივედი უღეტეხილამდე , არსად არავითარი
სიმაგრე , არც თხრილი , არც კაცი , არავითარი წინასწარი ზონა , მხოლოდ
დეზერტირობა ურიცხვი“.
ვადასტურებ რომ იქ იყო პოზიცია ამორჩეული და გამაგრებული ინჟინერ-პოლკოვნიკ
თაყაიშვილის მიერ . მაგრამ მთებზე და არა გზებზე .
ეს თხრილები ხაშურთან ბრძოლის შემდეგ დაიჭირა ჩვენმა ზურგმცველმა გენ.მაზნიაშვილის
მეთაურობით , გვარდიის წიფაში გაქცევის შემდეგ .
რადგან გორში გვარდიის ბატალიონები ვერ მოაწესრიგეს, ვ.ჟუღელმა მთხოვა , რომ
ხაშურში მოვაწესრიგებთო .
ხაშურში მათ მივეცი თითქმის 3 დღე . ჯარს მარტოდ ეჭირა პოსიციები ხაშურის წინ
.
ხაშურთან ბრძოლისათვის გვარდიას დავუნიშნე დაეწყო შეტევა 6 საათზე : დაინძრენ
8—9 საათს : უნდა მოევლოთ მტრის მარჯვენა ფრთა.
გვ
27
Traduction↓
|
*
* *
N. Jordania
ne s'est est pas contenté de ce qu'il a écrit sur les officiers et 183 p. Il
ajoute :
„Il
s'est avéré que lors de l'évacuation de Tbilissi, les officiers ont
abandonné leurs troupes, et se sont rendus dans leur demeures en "
chargeant" femmes et enfants. " chargeant" écrit N. Jordania. Les femmes
et les enfants sont-ils considérés comme du bétail ?!
Puis « déjà à
Gori, on parlait entre les officiers de partir à l'étranger et ils étaient
en train d'établir une liste de départs . J'ai appris cela à Batoumi."
C'est quoi ! A qui voulaient t'ils soumettre cette liste ?
Il faut
remarquer la persistance avec laquelle N. Jordania cherche à charger les
Officiers .
Il y écrit sur
les déserteurs, mais ces déserteurs étaient ses Gardes Nationaux
préférés. Tout d'abord, lors de la bataille de Khrami, Tbilissi s'était
remplie de fuyards . Des bataillons de la Garde Nationale se dispersaient
et regagnaient leurs leurs villages. (p. 182 et 183) il écrit « Aucun
préparatif pour la poursuite de la guerre. Ils m'ont dit qu'ils
allaient renforcer (la
ligne de défense)
sur le col (qui le lui a dit ?
Je n'ai pas vu cet homme avant Kutaisi
(Ceci
est ma remarque ), les routes de montagne sont occupées etc... . J'étais
malade, et je me suis quand même rendu à cheval pour inspecter les
fortifications. Arrivé au col , pas de fortifications, pas de tranchées,
aucun homme, pas de pré zone, seulement des désertions innombrables.
Je confirme
qu'il y a eu une position choisie et renforcée par l'Ingénieur Colonel
Takaïshvili, mais en montagne et pas sur les routes.
Ces tranchées
ont été occupées après la bataille de Khashuri par notre défense arrière
sous le commandement du Général Mazniashvili, après la fuite de la Garde
Nationale à Tsipa.
Les bataillons
de la Garde Nationale n'ont pas pu être reconstitués à Gori " V. Jureli m'a
demandé de la réorganiser à Khashuri.
À
Khashuri je leur ai donné presque 3 jours . L'Armée seule tenait les
positions devant Khashuri.
Pour la bataille de Khashuri, j'ai demandé à la Garde de commencer
l'attaque à 6 heures : Elle ne s’est
exécutée qu'à 8-9 heures Elle aurai dû
contourner
l'ennemi par son l'aile droite .
P.27
|
ჯარი გადავიდა შეტევაზე პირდაპირ ,
მუხლამდე თოვლში , გაშლილ ხაშურის მინდორში . ასე თუ ისე ჩვენმა შეტევამ გაიმარჯვა
: საღამოზე ბოლშევიკები იხევდნენ , ზარბაზნები დაყარეს .
შტაბს უკვე ეგონა , რომ დილით დავიწყებთ დევნას . მოხდა უცნაური , მაგრამ
ჩვეულებრივი გვარდიელებისთვის , მოვლენა .
დაღამდა თუ არა , ნ.ჟორდანიას საყვარელი გვარდია თავის ნებით მოიხსნა
პოზიციიდან და გადავიდა სურამის ქედის იქით , წიფაში.
დილით მტერი გამოჩნდა სურამის უღელტეხილზე , ძველი რკინის გზის მიმართულებით
და მოექცა ჩვენს ჯარს ზურგში , რომელსაც ეჭირა პოზიცია გვირაბის წინ .
იძულებული ვიყავით დაგვეტოვებინა სურამის ქედი .
აქ უნდა ავღნიშნო , რომ მტერს , რომელმაც გადალახა სურამის ქედი ძველი რკინის
გზით , გაუმკლავდნენ მე-7-დე პოლკის ნაწილები პოლკოვ.იასე ვაჩნაძისა . ამ გარემოებამ
მისცა საშუალება მაზნიაშვილის ნაწილებს დაეხიათ გვირაბით.
*
* *
მკითხველს ეგონება, რომ მე ვაძაგებ გვარდიას , როგორც ხალხს . ნ.ჟორდანია კი
აქებს გვარდიას , აძაგებს სარდლობას , ოფიცრობას და მალავს ჯარის მოქმედებას
. მე ვაძაგებდი და ეხლაც ვაძაგებ გვარდიის ორგანიზაციას . იქ დააწესეს ისეთი
წესები , შეჰქნეს სწავლის, აღზრდის ისეთი პირობები , რითაც მხოლოდ რყვნიდნენ
ხალხს , ამას დაუმატეთ ისიც , რომ არ გახლდათ არც დისციპლინა , არც
უფროს-უმცროსობა , ყველგან და ყოველთვის მიტინგები და დადგენილების გამოტანა
. ოფიცრობაც ირყვნებოდა . გვარდიის შტაბებში იყო ხალხი სრულებით არა მცოდნე
სამხედრო საქმისა.
რაც შეეხება გვარდიის მთავარ შტაბს , იქ იყვნენ სამხედრო საქმის უვიცნი . ეს
შტაბი კი გახლდათ არა ქართული ; ეს იყო ინტერნაციონალური . იქ იყვნენ , გარდა
ქართველებისა , სომხები , რუსები , რუსის ურიები , თათრები და სხვა .
ყოველთვის ჰყავდათ ამ შტაბში ვინმე უცხოელი ტეხნიკოსი-სტრატეგი. მხოლოდ 1920
წელს გადავიდა იმასთან ჯარიდან პოლკ.ჯიჯიხია .
გვ
28
Traduction↓
|
Avec de la
neige jusqu'aux genoux, l'Armée est passée directement à l'attaque dans la
plaine de khashuri,. De toutes façons , notre attaque a été victorieuse
: dans la soirée , les Bolcheviks ont abandonné leurs canons.
Le Quartier
Général pensait déjà que nous commencerions la poursuite dans la matinée.
Il s'est produit un événement étrange, mais coutumier pour les Gardes
Nationaux .
Dés qu'il fit
nuit , N. Jordania a demandé à sa chère la garde Nationale de quitter
ses positions et de se positionner au-delà de la crête de Surami, à Tsipa.
Au matin,
l'ennemi apparut sur le col de Surami, en direction de l'ancienne voie
ferrée, et fit reculer nos troupes, prenant à revers notre Armée qui
était positionnée devant le tunnel. Nous avons été obligés de quitter la
crête de Surami.
Je dois
mentionner que l'ennemi, qui avait traversé la crête de Surami par
l'ancienne voie ferrée a été attaqué par les unités du 7 ème Régiment
du Colonel Iase Vachnadzè, permettant aux unités de Mazniashvili de se
retirer par le tunnel.
*
* *
Les lecteurs
penseront que j'ai la haine de la Garde Nationale et de ses membres. N.
Jordania quant à lui accuse le Commandement, les Officiers et passe sous
silence l'action de l'Armée. Pour ma part je condamnait la Garde
Nationale et je condamne encore son organisation. Ils y ont établi de
telles règles, créé de telles conditions d'éducation et d'apprentissage
qui ne faisaient qu'offenser les gens, ajoutez à cela le fait qu'il n'y
avait ni discipline ni respect des anciens . Partout et en permanence ,
des rassemblements et des résolutions . Même Les Officiers s'y perdaient.
Il y avait des personnes au Quartier Général de la Garde Nationale qui
n'avaient aucune notion des affaires militaires.
Le Quartier
Général de la Garde Nationale était incompétent pour la conduite des
affaires militaires. Ce Quartier Général ne comportait aucun Géorgien ; Il
était international Il n'y avait que des Arméniens, des Russes, des Juifs
russes, des Tatars et autres...
Ils avaient
toujours un technicien-stratège étranger dans ce Quartier Général. Ce
n'est qu'en 1920 que le Colonel Djidjikhia (
de l'Armée)y
a été muté.
P.28
|
ერთი მაგალითი :
ახალ ციხის ამბების დროს გვარდიის შტაბმა თავი მომაბეზრა : ყოველ დღეს
მოდიოდნენ , მაძლევდნენ ამა თუ იმ რჩევას , მოითხოვდნენ ამა თუ იმ მოქმედებას
, და ბოლოს მითხრეს , რომ იმათ ჰყავთ მხედარი , გენერალი , და რომ მოვისმინო
იმისი გეგმა. დავთანხდი . შემოიყვანეს . ვნახე და გავიცინე . ეს იყო ჩემი
სკოლის ამხანაგი . გვარად ფელიცინი , სამხედრო იურისტი . რევოლუციის გენერალ-გუბერნატორი
ირკუტკში . იქიდან , თეთრების ჯარის დაშლის შემდეგ , ჩამოვიდა და მოთავსდა გვარდიის
შტაბში , როგორც სტრატეგი : ვნახე თუ არა , მივესალმე : „ზდრავსტვუი, პეტია
!“ ძალზე შერცხვა . რასაკვირველია , მისი გეგმა არ გამოდგა .
*
* *
ქართულ ხალხზე , როგორც სამხედრო მასალაზე , მე მუდამ კარგი აზრისა ვიყავი .
დავანებოთ ოფიცრობას თავი.
როცა უკანასკნელ რუს-ოსმალოს ომში ავიღეთ აზრუმი , იქ ჩაგვივარდა 8 დროშა ოსმალოსი
. სურათის გადაღებისათვის, ამ დროშებისა დაიბარეს ჯარიდან 8 ჯარის-კაცი ;
რასაკვირველია , ამოარჩიეს უფრო დაჯილდოვებულნი .ქართველები იყვნენ გაწვეულნი
დასავლეთის ფრონტზე , რუსეთში , კავკასიის ჯარში კი იყვნენ თითო-ოროლა . მაინც
ამ 8 ჯარის-კაცთა შორის იყო ორი ქართველი , ერთი გელოვანი , მეორე გვარი დამავიწყდა
, თავდებოდა ძე-ზე .
ბავშობისას და ოფიცრობის დროსაც ზაფხულს ვატარებდი ქართლში (საციციანოში ,
სათახნიანოში , სიერისთავოში) , ან კახეთში . სამწუხაროდ . ბედმა არ მარგუნა
, რომ დასავლეთ საქართველოში ვყოფილიყავი .
ვიყავი 15-16 წლისა , სამხედრო სკოლის მოწაფე . ერთხელ მივდიოდი ძეგვის მიდამოებში
, როცა შემხდა გლეხი, ფარაჯაში.
„გამარჯობა“, „გაგიმარჯოს“. გზა ერთი გვქონდა , მივდიოდით ერთად . „სალდათი
ხარ ?“ „არა.სალდათი არა ვარ.“
„მაშ რად გაკვრია პაგონები?“
; „სამხედრო სკოლის მოწაფე ვარ .“
„როცა გაათავებ სკოლას , სალდათი იქნები?“
გვ
29
Traduction↓
|
Un
exemple:
Lors des
événements d'Akhal-Tsikhe, l'État-Major
de la Garde Nationale ma importuné : ils venaient chaque jour, me
donnaient tel ou tel conseil, réclamaient telle ou telle action, et me
disaient enfin qu'ils avaient un cavalier, un Général, et que je devais
écouter son plan. J'ai été d'accord. Ils l'ont introduit. Je l'ai vu
et j'ai souri. C'était mon ami d'école. son nom de famille était
Felitsin, avocat militaire et Gouverneur général de la Révolution à
Irkoutsk. De là, après le démantèlement de l'Armée blanche, il est arrivé
et a été muté au Quartier Général de la Garde Nationale en tant que
stratège :Je l'ai salué dès que je l'ai aperçu : « Zdravstvui, Petia !
Bien sûr, son plan n'a été d'aucune utilité.
*
* *
J'ai toujours
eu une bonne opinion du peuple géorgien et de ses connaissances en matière
militaire .
Laissons le thème des Officiers de côté.
Lorsque nous
avons pris Azrumi lors de la dernière guerre russo-ottomane, nous
avons saisi 8 drapeaux . Afin prendre une photo de cet événement , 8
militaires de l'Armée ont été dépêchés ; Bien sûr, les plus
décorés ont été choisis : les Géorgiens avaient été appelés
pour certains sur le front occidental, en Russie, et dans l'Armée du
Caucase. Parmi ces 8 soldats figuraient quand même deux Géorgiens,
un Gelovani, j'ai oublié le deuxième nom, il se terminait par
dzè.
Enfant et
officier, je passais des étés en Kartlie ( à Satsitsiano,
Satakhniano, et Sieristavo) ou Kakhetie mais malheureusement , je
n'ai pas eu la chance d'aller dans l'ouest de la Géorgie.
J'avais 15-16
ans, j'étais élève d'une école militaire. Je me promenais une fois dans le
parages Dzegvi lorsque j'ai rencontré un paysan à Paradja..
"Bonjour„
"
bonjour". Nous poursuivions la même route . " Êtes-vous soldat ? "
"Non. Je ne suis pas soldat. "
« Alors
pourquoi portes-tu ces insignes ?
« Je suis
élève d'une école militaire.
« Quand tu
auras fini l'école, seras-tu soldat ? »
P.29
|
„არა, თუ სკოლა გავათავე , გადამიყვანენ რუსეთში , და იქ კიდევ ორი წელიწადი
სამხედრო საქმეს მასწავლიან“
„მერე რაო ?“ მითხრა .
„თუ კარგად გავათავე სწავლა , ვიქნები ოფიცერი .“
„მერე რაო ?“ კიდევ მკითხა.
გამიჭირა საქმე და ვუთხარი : „გენერალი ვიქნები“
„მაშ კარგად ისწავლე და გახდი გენერალი“-ო .
„მერე შე რა, ვიქნები გენერალი თუ არა?“
„როგორ თუ რა ?“ მომიგო უცბად : „ გახდები გენერალი , გაგვიძღვები და
გავყრით რუსებს“.
შევხედე გაკვირვებული და ვუთხარი: „ რას ამბობ , რუსები ბევრნი არიან , მძლარნი
არიან .“
„მერე რაო , ამაყად მიპასუხა , თუ ჩავერია თქვენს როტაში , ამ სახრით ათ კაცს
გადავაბრუნებ“-ო .
მივედ სახლში , ვუამბე მამა-ჩემს , რომელმაც 58 წელიწადი გაატარა რუსის ჯარში
, ცხენოსანში .
„რა გაგიკვირდა , ჩვენში არა ერთხელ ყოფილა ასეთი ამბავი, როცა ჩვენს სამშობლოდან
გადვიგდია უფრო მძლავრი მტერი : მაგათ უბრალო ხალხს , დაუჯერე , ესენი არ გიღალატებენ
, ნასწავლ ხალხზე კი რა გითხრა , შენ თითონ ნახავ .“
ასრულდა ორივეს სიტყვა , 1920 წელს გავხდი მთავარ-სარდალი და საქართველოდან
გავდევნეთ რუსები . მაგრამ ...როგორც იცით, ამაოთ იყო.
ჩვენს სამხედრო სკოლაში უფროსად ყოფნის დროს დამკიცდა ჩემი აზრი, რომ
ქართველი ხალხი განმსჭვალულია მხედრული სულით.
საქართველოს ისტორია არის უმთავრესად მისი ომების ისტორია . საშუალო საუკუნის
მპყრობელებმა , რომლებმაც დაიპყრეს ბალკანეთი , კინაღამ არ აიღეს ვენაც და აგრეთვე
ჩრდილო-აფრიკა , ესპანეთი და შემოესიენ საფრანგეთსაც , იყვნენ ჩვენშიაც . მაგრამ
საბოლოოდ მაინც განდევნილი იყვნენ . საქმე გაგვიჭირდა , როცა დავრჩით მარტო
გარშემრტყმულნი (კავასიის მთა, სპარსი,ოსმალო).
მე_18_ე საუკუნეში კი მარჯვედ ვუმკლავდებოდით მტერს გენიოსი მეფე ერეკლე
მეორის წყალობით .
გვ
30
Traduction↓
|
"Non, si je
quitte l'école, je serai envoyé en Russie, où l'on m'enseignera les
affaires militaire pendant encore deux ans"
« Et après ? »
m'a-t-il dit.
« Si j'étudie
bien, je serai officier.
« Et après ? »
me demanda-t-il à nouveau.
Il commençait
à m'ennuyer et j'ai répondu: "Je serai Général."
"Alors étudie
bien et deviens Général."
« Que
t'importe que je sois Général ou pas ?
" Comment çà ?
" Me dit-il soudain : " Tu vas devenir Général, nous commander et nous
chasserons les Russes. "
Je l'ai
regardé avec surprise et j'ai dit: "Que dites-vous là ? .Il y a beaucoup
de Russes, ils sont puissants."
"Alors quoi ,
m'a-t-il répondu fièrement, si j'intègre ta Compagnie, je renverserai 10
dix hommes avec cette épée."
Je suis rentré
chez moi et j'en ai fait part à mon père qui avait passé 58 ans dans la
cavalerie de l'Armée russe.
„Pourquoi
as-tu été surpris, nous avons eu au cours de notre histoire des moments
où nous avons obligé des ennemis plus puissants a quitter notre Patrie :
Crois les gens du peuple, ils ne te trahiront pas, et que te dire des
gens qui ont de l'instruction? Tu t'en rendra compte par toi-même. "
Nos propos (ceux
que j’avais tenu avec le paysan que j’avais rencontré à Paradja)
se sont réalisés, en 1920 je suis devenu Commandant en Chef et nous avons
expulsé les Russes de Géorgie. Mais... comme vous le savez, ce fut en
vain.
Pendant mon
mandat à la tête de notre
École
Militaire, mon opinion s'est renforcée à propos de l'esprit militaire
qui caractérise le peuple géorgien .
L'histoire de
la Géorgie est principalement marquée par l'histoire de ses guerres. Les
envahisseurs médiévaux qui ont conquis les Balkans, qui n'ont presque
conquis Vienne et aussi l'Afrique du Nord, l'Espagne et on envahis la
France, sont venus également chez nous. Mais à la fin, nous les avons
quand même chassés. Les choses se sont compliquées lorsque nous nous
sommes retrouvés seuls entourés ( des montagnes du Caucase, des Perses,et
des Ottomans).
Au 18ème siècle, nous avons pu vaincre l'ennemi , grâce au génie du roi
Erekle II.
P.30
|
ეგ ჩემს აზრს ჩემს ხალხზე მშვენივრად ამტკიცებს იუნკრებისა და ნაცვალთა ათასეულების
ბრძოლები ტაბახმელაზე 1921 წლის ომში . აქ იგივე ხალხი იყო, მაგრამ ნორმალურად,
აღზდილნი და ნასწავლნი .
*
* *
ეხლა შევეხები ბათომის ამბებს .
184 გვერდზე ნ.ჟორდანია სწერს , „ უცებ მოულოდნელად ოსმალეთმა დაგვარტყა ბათომის
მხრით და მოინდომა ქალაქის დაჭერა ; აღმოვრჩნდით ორ ცეცხლის შუა.“
ბათომში უკვე იყო შემოყვანილი ოსმალოს ჯარი . სამწუხაროდ , ნ.ჟორდანია არა
სწერს , რატომ შემოვიდა ოსმალოს ჯარი ბათომში .
მისი წერილიდან სჩანს , თითქოს ოსმალომ ბათომიდან შეუტია ჩვენს ჯარს
ზურგში .
რასაკვირველია , სრულებით სხვანაირად მოხდა ომი ჩვენსა და ოსმალოს შორის .
11 მარტს , ჩვენს ჯარს ეჭირა პოზიციები სამტრედიის ხიდთან, რიონის მარცხენა
ნაპირას.
12 მარტს ჩამოვედი ფრონტიდან ბათომში ჩვენი უკანასკნელი წინააღმდეგობის მოსაწყობად
. დროზე ჩამოვედი .
ბათომში გაკვირვებით ვნახე , ქუჩებში დადიან თათრების დარაჯები . თურმე ნ.ჟორდანიამ
ნება მისცა ოსმალოს შემოეყვანა თავისი ჯარი ბათომში . მთავარ-სარდალს არათუ
არა ჰკითხა მისი აზრი , არამედ, არც შეატყობინა ეს ამბავი .
ვკითხე ნ.ჟორდანიას ამის შესახებ .
პასუხად მივიღე , რომ სწორედ ვთქვა , პასუხი ვერ მივიღე იმიტომ , რომ მითხრა
: თათრები ჩვენი მეგობრები არიანო.
ნამდვილი პასუხი მივიღე აქ , პარიზში .
ფრანგულ ენაზე გამოცემულ ანკარის ნაციონალური კრების ისტორიიდან სჩანს , რომ
ჩვენმა წარმომადგენელმა ანკარაში გადასცა ბათომი ოსმალოს . (ეს ამბავი იყო გამოქვეყნებული
ჟურნალ „კავკასია“-ში).
პატრულების შესახებ ვუბრძანე ბათომის კომენდატს გენ.ფურცელაძეს , რომ თათრების
პატრულების უკან იაღონ ჩვენმა
გვ
31
Traduction↓
|
Mon opinion
sur mon peuple est parfaitement corroborée par les bataillons et les
Cadets pendant la guerre de 1921 à Tabakhmela.
*
* *
Je vais
maintenant aborder les événements de Batoumi.
À la page 184,
N. Jordania écrit : « Soudain, les Ottomans nous ont attaqué par surprise
du côté de Batoumi et ont voulu s'emparer de la ville ; Nous nous sommes
trouvés entre deux feux."
Les troupes
Ottomanes étaient déjà entrées dans Batoumi. Malheureusement, N. Jordania
n'écrit pas pourquoi l'armée ottomane était rentrée dans Batoumi.
D'après ses
écrits, il semblerait que les Ottomans aient attaqué notre Armée par
derrière.
Bien
évidemment, la guerre entre nous et les Ottomans s'est déroulée d'une
manière totalement différente.
-Le 11 mars,
nos troupes occupaient des positions près du pont Samtredia, sur la rive
gauche du Rioni.
-Le 12 mars,
j'arrivais du front à Batoumi pour organiser notre dernière résistance.
J'y suis arrivé à temps.
J'ai été
surpris de voir des Tatars garder les rues de Batoumi. Il s'avère que N.
Jordania a permis aux Ottomans d'amener leur Armée à Batoumi. Il n'a
même pas demandé l'avis du Commandant en Chef et ne l'a pas informé non
plus.
J'ai
questionné N. Jordania à ce sujet.
J'ai eu la
réponse suivante , mais à vrai dire, je n'ai pu obtenir de réponse parce
qu'il m'a dit : les Tatars sont nos amis.
J'ai eu la
vraie réponse ici, à Paris.
D'après
l'histoire de l'Assemblée Nationale d'Ankara publiée en français, il
semble que notre représentant ait livré Batoumi aux Ottomans à Ankara. (Ce
fait a été publié dans le journal "Kavkasia").
Concernant les
patrouilles, j'ai ordonné au Gén. Purtseladzè Commandant de Batoumi , de
marcher (de
se positionner)derrière
les patrouilles des Tatars dont l'effectif était de moitié (par
rapport aux nôtres).
P
31
|
პატრულებმა
შემადგენლობით ორჯერ მეტმა . ეჭვი ავიღე , სიფრთხილეს თავი არა სტკივაო.
მაშინვე
მივიყვანე ბათომში ნატანებიდან ართმელაძის დივიზია (იყო მხოლოდ 4 ბატალიონი)
და დავიჭირე ყველა ფორტები ; გარდა დაბლობში მყოფ ბორცხანისა , სადაც
უკვე იყვნენ ჩასახლებული თათრები.
*
*
*
რაც
შეეხება რუს-ბოლშევიკებთან მოლაპარაკებას (გვ.184) , აგრეთვე სწორედ არ არი აღწერილი.
„დროს
მოსაგებად“ სწერს ნ.ჟორდანია , „ჩვენ დავთანხდით ბოლშევიკებთან მოლაპარაკებაზე
და ზავის პირობების გამომუშავებაზე , რის რატიფიკაციაც უნდა მომხდარიყო ბათომში
მთავრობის მიერ .“
რისთვის
უნდოდა ნ.ჟორდანიას „დროს მოგება“ და განა რატიფიკაციას ახდენს მთავრობა და
არა პარლამენტი ?!
გრ.ლორთკიპანიძე და სოსო გედევანიშვილი იყვნენ გაგზავნილნი სამტრედიაში
როგორც მთავრობის წარმომადგენელნი ზავზე ხელის მოსაწერად 15 მარტს . 16 მარტს
ხელი მოაწერეს და 17-ს საღამოს 9-10 საათს ჩემს ვაგონში შემოიყვანეს
ბოლშევიკების პოლიტრუკი , რომელმაც მითხრა , რომ ომი გათავდა , ზავის
ხელშეკრულება ხელმოწერილია და ხვალ გამოვცემ აქ გაზეთსაო.
წავიყვანე
მთავრობის ვაგონში , სადაც ეს იყო მიღებული ე.გეგეჭკორის მიერ ჩემი დასწრებით.
საინტერესო
ლაპარაკი მოხდა მათ შორის : აქ ამას არ მოვიყვან, რადგანაც ამას ჩემი წერილისათვის
მნიშნელობა არა აქვს.
18
მარტს, დილას, როცა უკვე თათრებთან ბრძოლა იყო გაჩაღებული , გამოჩნდა
ბოლშევიკების ეშელონის მატარებელი , რომელიც მიუახლოვდა ბათომს , მაგრამ ქალაქში
არ შემოსულა , პირიქით , ცოტა უკან დაიხია.
რა
რატიფიკაციაზე ლაპარაკობს ნ.ჟორდანია ?!
რიონის ხიდზე მდგომი ჩვენი ჯარი როგორ შეუშვებდა პოლიტრუკს ან , მით უმეტეს ,
ბოლშევიკების ეშელონს , რომ ხელშეკრულება არ ყოფილიყო ხელმოწერილი ?
გვ
32
Traduction↓
|
J'avais des
doutes, et la prudence est bonne conseillère.
J'ai
immédiatement transféré la Division Artmeladzè de Nataneba à Batoumi
(elle ne comportait que 4 bataillons) et j'ai conquis tous les forts ;
Sauf Bortskhani situé plus bas, où les Tatars s'étaient déjà installés.
*
* *
Quant aux
négociations avec les Russo-Bolcheviks (p. 184), elles ne sont pas non
plus exactement décrites.
N. Jordania
écrit "Afin de gagner du temps pour élaborer une trêve, nous avons convenu
de négocier avec les Bolcheviks " Cette trêve devait être ratifiée à
Batoumi par le Gouvernement.
Pourquoi N.
Jordania a-t-il voulu "gagner du temps" et pourquoi la ratification
devait-elle être faite par le Gouvernement et non par le Parlement ?!
le 15 mars Gr.
Lortkipanidze et Soso Gedevanishvili ont été envoyés à Samtredia en tant
que représentants du Gouvernement pour signer la trêve . Ils ont signé le
16 mars, et à 9-10 heures le 17 au soir ils ont amené dans mon wagon un
Commissaire bolchevique qui m'a dit que la guerre était finie, qu'un
traité de paix avait été signé, et que ceci serait publié le lendemain
dans un journal .
Je l'ai
conduit à la voiture du Gouvernement où il a été reçu par E. Gegechkori en
ma présence.
Une
conversation intéressante a eu lieu entre eux : je n'en parlerai pas ici
car cela n'a pas d'importance pour mon récit.
Le matin du 18
mars, alors que la bataille avec les Tatars battait déjà son plein, un
messager des Bolcheviks est apparu, s'approchant de Batoumi, mais n'est
pas entré dans la ville, au contraire, s'en est un peu tenu à l’écart.
De quelle
ratification parle N. Jordania ?!
Comment notre
Armée, positionnée sur le pont du Rioni, aurait-elle pu interdire à un
Commissaire ou à un messager bolchevique de s'introduire, si le traité
n'avait pas été signé ?
P.32
|
„ავმოვჩნდით ორ ცეცხლს შუა“. სწერს ნ.ჟორდანია.
ამას უმატებს იქვე (გვ.184) : „გამოსავალი არ იყო, ან შერიგება მდგომარეობასთან
და ცნობა მოსკოვის ოკუპაციისა , ან საზღვარ-გარეთ გასვლა ნაციონალური დროშით
და იქ ბრძოლის გაგრძელება . დროს მოსაგებათ ჩვენ დავთანხდით ბოლშევიკებთან
მოლაპარაკებაზე და ზავის პირობების გამომუშავებაზე , რის რატიფიკაციაც უნდა
მომხდარიყო ბათომში მთავრობის მიერ“.
თათრებმა ბრძოლა ბათომში დაიწყეს ჩვენს წინააღმდეგ მაშინ როცა ნ.ჟორდანია იჯდა
გემზე „კირალი“-ზე საზღვარ-გარეთ წასასვლელად და იმავე დროს , ზავი
ბოლშევიკებთან უკვე იყო დადებული , ე.ი , აასრულა ორივე „ან“ , ზავით შეურიგდა
ბოლშევიკებს და საზღვარ-გარეთაც წავიდა .
როცა დამნიშნეს მთავარ-სარდლად 16 თებერვალს, შტაბში ვნახე ორი ოსმალოს
ოფიცერი, კიაზიმ ბეი და მისი თანაშემწე ტალაათ ბეი . ორივენი თურმე ელაპარაკებოდნენ
ანგორას და მოსკოვსაც პირდაპირი მავთულით (გვ.181, სტრ.4,5,6). ეს ლაპარაკი
შევაწყვეტინე.
კ.საბახტარაშვილი , ნ.ჟორდანიას თანხმობით მაჯერებდა , რომ ოსმალები არიან
ჩვენი მეგობრები და იმათი ჯარი ყარაბექირ ფაშის მეთაურობით გამოდის
ბოლშევიკების (რუსების) წინააღმდეგ ; დილით მეუბნებოდა , რომ ისენი
იწყებენ ომს საღამოს , და საღამოს მეუბნებოდა , რომ დილითო.
იმასაც უმატებდა : „ჩვენ მივაღწიეთ იმას , რომ წავაჩხუბეთ ოსმალო და
რუსეთი , რაც ანტანტამ ვერ შესძლო“-ო .
ორივეს ვუთხარი : როდის იყო ოსმალო ჩვენი ისეთი მეგობარი , რომ ეხლა ქემალ-ფაშა
ანტასტასთან ომში , ჩვენი გულისთვის დაეცეს რუსეთს , საიდანაც იღებს იარაღს
და ყველა დახმარებას . სჩანს ვერ დავაჯერე : შემოიყვანეს იმათი ჯარი ბათომში
. როცა ჩამოვედი ფრონტიდან ბატომში , თურმე თათრების ჯარის ნაწილები უკვე
იყვნენ ხულოში და ახალ-ციხეშიც .
სამი დღის შემდეგ გავიგეთ , რომ რუსების ცხენოსანი გამოსცილდა ხულოს და მოვიდა
ბათომისკენ , ალბათ ამათ იცოდნენ , რომ დაიდო ზავი . ვუთხარი ეს ამბავი
მთავრობას ; არ დაიჯერა , ალბათ ეგონა, : რომ რუსის ჯარი თათრებთან
შეხვედრისას შეჩერდებაო.
გვ
33
Traduction↓
|
Nous nous
sommes retrouvés entre deux feux ." Écrit N. Jordania.
Ajoutez à cela
(p. 184) : « il nous fallait choisir entre deux options : soit accepter
la situation et reconnaître l'occupation de Moscou, soit partir à
l'étranger avec le Drapeau National et y poursuivre la lutte. Afin de
gagner du temps, nous avons convenu de négocier avec les Bolcheviks pour
élaborer une trêve qui devait être ratifiée par le Gouvernement de
Batoumi."
Les Tatars ont
commencé à lutter contre nous à Batoumi alors que N. Jordania était
embarqué sur le navire "Kirali" pour partir à l'étranger.
Simultanément
une trêve avait été conclue avec les Bolcheviks. Le
Gouvernement a donc fait le choix , non seulement de se réconcilier
avec les Bolcheviks, mais également de partir à l'étranger.
Lorsque j'ai
été nommé Commandant en Chef le 16 février, j'ai pu apercevoir deux
officiers ottomans au Quartier Général, Kiyazim-Bey et son adjoint Talaat
Bey. Il s'est avéré que tous deux semblaient avoir parlé directement avec
Angora et Moscou (p. 181, §. 4, 5, 6). J'ai fait interrompre ces
pourparlers .
K.
Sabakhtarashvili, avec l'assentiment de N. Jordania, voulait me persuader
que les Ottomans étaient nos amis et que leur Armée sous le commandement
de Karabekir Pacha se précipiterai contre les Bolcheviks (russes) ; Le
matin, il me disait qu'ils déclencheraient la guerre le soir, et le soir
il me disait : le matin.
.
Il a ajouté :
« Nous avons réussi à vaincre simultanément les Ottomans et la Russie, ce
que l'Entente n'a pas pu. »
Je leur ai dit
à tous deux : depuis quand les Ottomans sont-ils nos amis,
pensez-vous que Kemal-Pacha en guerre contre Antastana (kazakstan)
déclenchera les également les hostilités contre la Russie à cause de
nous ,Russie qui par ailleurs leur fournit des armes et tout soutien. ?
Je n'ai pas réussi à les convaincre : ils ont fait entrer leur Armée dans
Batoumi. Quand j’y suis arrivé en provenance du front, il s'est avéré que
les unités de l'Armée tatare étaient déjà à Khulo et Akhal-Tsikhe.
Trois jours
plus tard, nous avons appris que la cavalerie russe, sachant certainement
qu'une trêve avait été conclue, avait quitté Khulo et se dirigeait vers
Batoumi… J'ai relaté cette histoire au Gouvernement ; Il ne m'a pas cru,
et probablement: que l'armée russe n'affronterait pas les Tatars.
P.33
|
185
გვერდზე ნ.ჟორდანია სწერს, რომ მიიღო ზომები , რათა მთავრობა არ ყოფილიყო გაცემული
ბოლშევიკებისათვის.
მეც მივიღე ზომები და უსათუოდ უფრო უზრუნველსაყოფი.
ჩემთან მოვიდნენ ოფიცრები და პოლიტიკური მოღვაწენი და მკითხეს , როგორ შევხედავ
იმას , თუ ისინი დაიჭერენ მთავრობას . ვუპასუხე მოკლედ : „გადაივლით ჩემს გვამზე .“
მაგრამ რომ არ მომეყვანა ბათომში ართმელაძის ბატალიონები , რომელსაც მოედანზე
გავუმართე აღლუმი , ვინ შეუშლიდა ხელს ოსმალოს წარმომადგენელს კიაზიმ ბეის ,
რომელმაც უსათუოდ იცოდა ბათომის გადაცემა ოსმანლოსათვის , დაეჭირა მთავრობა
და გადაეცა რუსეთვისათვის !
*
* *
185 გვერდზე ნ.ჟორდანიას მოჰყავს თავისი ლაპარაკი განთავისუფლებულ ქართველ
ბოლშევიკებთან სადაც , ვითომ უთქვამს , რომ „ისინი დაეხმარონ ჩვენს ჟარს თათრების
წინააღმდეგ“
ეს მისი წინადადება ქართველ ბოლშევიკებისადმი ეწინააღმდეგება ჩემდამი ორჯერ
მიცემულ ბრძანებას ; მეორედ გაიმიორა , როცა უკვე ბრძოლა ბათომში იყო გაჩაღებული.
გადაჭრით მითხოვდა გამეცა ბრძანება ჩვენი ჯარის დემობილიზაციისა.
ამას ნ.ჟორდდანია დაჟინებით მოითხოვდა ალბათ იმიტომ რომ აესრულებინა
ბოლშევიკებთან დადებული ზავის პირობები . შეიძლება ქართველი ბოლშევიკების
ციხიდან განთავისუფლებაც იქ იქნებოდა ჩამართული . მადლობა ღმერთს და გენ.ზაქარიაძეს
,--- ეს ბძანება არ იყო გაცემული ჯარისათვის .
უნდა ავღნიშნო, ქართველ ბოლშევიკებთან ნ.ჟორდანიას ჰქონდა ლაპარაკი მანამ დაიწყებოდა
თათრებსა და ჩვენს შორის ომი ; ომი დაიწყო შუაღამის შემდეგ 17-18 მარტს ,
როცა მთავრობა უკვე გემზე იყო , მე კი შტაბისა და იუნკრების თანხლებით ვიყავი
ჯერ კიდევ ბათომში.
186 გვერდზე , ნ.ჟორდანია მიგონებს ; "გემზე გადავედით 16 მარტს . იქ დაგვხდა
კვინიტაძე ! გაგვიკვირდა , მეგონა ბრძოლას მეთაურობდა , მოვითხოვე დაუყონებლივ
გადასულიყო ნაპირას და თავისი თვალით ენახა მდგომარეობა და უფროსებთან ერთად
ემოქმედნა ;
გვ
34
Traduction↓
|
À
la page 185, N. Jordania écrit qu'il a pris des mesures pour empêcher que
le Gouvernement
ne soit livré aux
Bolcheviks.
J'ai
agi moi
aussi, et
surtout d’une
manière
sans équivoque.
Des officiers et des personnalités politiques sont venus me voir et m'ont
demandé
quelle serait
ma position
s'ils
emprisonnaient
le Gouvernement.
J'ai répondu brièvement: "Vous
aurez à passer
sur
mon cadavre"
Si
je n'avais pas amené les bataillons d'Artmeladze à Batoumi, pour lesquels
j'avais organisé un défilé sur la place, qui aurait empêché le
représentant ottoman Kiyazim Bey
(qui
savait à coup sûr que Batoumi serait remis aux Ottomans)
de capturer le
Gouvernement
afin de
le livrer à la Russie !
À
la page 185, N. Jordania cite ses propos tenus
avec les Bolcheviks
géorgiens libérés
de prison
dans lesquels
il leur
aurait dit "qu’ils aideront notre armée contre les Tatars".
Sa
proposition
faite aux
Bolcheviks
Géorgiens contredit l'ordre qui m'a été donné
par
deux fois; Il
l’a
répété pour la deuxième fois, alors que la bataille était déjà déclenchée
à Batoumi.
Il me
demandait catégoriquement d’ordonner la démobilisation de
notre armée.
N. Jordania a
insisté là-dessus, probablement parce qu'il voulait remplir les conditions
de la trêve avec les Bolcheviks.
Peut-être que
la libération de prison des Bolcheviks géorgiens aurait également dû avoir
lieu. Merci à Dieu et au Général Zakariadze, --- cet ordre n'a pas été
donné à l'Armée.
Je dois mentionner que N. Jordania avait parlé aux
Bolcheviks
géorgiens avant
même
le début de la guerre
qui nous
opposait aux
Tatars ;
La guerre a commencé après minuit du 17 au 18 mars,
quand
que le
Gouvernement
était déjà à bord du navire,
alors que je
me trouvais
toujours à Batoumi
en présence
de mon
Quartier
Général
et des
Cadets.
À la page 186, N. Jordan se souvient ; "Nous sommes montés à bord du
navire le 16 Mars. Kvinitadze
s’y trouvait !
Nous avons été surpris, je pensais qu'il
dirigeait les
combats,
je lui ai demandé
de descendre
immédiatement sur
rivage
afin
d’apprécier
la situation
et d'agir
avec
l’aide de ses
supérieurs
(lesquels
lui étaient subordonnés);
P 34
|
მართლაც გადავიდა . რამდენიმე საათის შემდეგ დაბრუნდა არავინ უნახავს , ნაპირიდანაც
არ დანძრულა“
ღამე 3-4 საათიდან 17-18 მარტისა გავატარე გემზე "მარია"ზე გე. ზაქარიაძემ ,
შტაბმა და იუნკრებმა ეს იციან . როგორ მნახა გემზე "კირალი"ზე , არ ვიცი .
გემზე გადასვლის თარიღში სცდება . მთავრობა გადავიდა გემზე 17 მარტს ღამის
9-10 საატს იმის შემდეგ , როცა მათ ვაგონში მივიყვანე ბოლშევიკების პოლიტრუკი
. ბათომში ბრზოლა ჯერ არ იყო დაწყებული.
შუაღამის შემდეგ ოსმალები უცბად დაეცნენ ფოსტა-ტელეგრაფს და მოკლეს ჩვენი ორი
ოფიცერი . ამით დაიწყო ომი თათრებთან . ნ.ჟორდანია და მთავრობა იყვნენ უკვე
გემზე . რომ ვენახე "კირალი"-ზე ამ დროს , ესე იგი ღამის 10-11 საათს 17 მარტს
, როგორ მომცემდა ბრძანებას , მიმეღო მონაწილეობა ბრძოლაში რომელიც ჯერ არ
იყო დაწყებული ?!
*
* *
მთავრობამ მითხრა რომ ჩვენ ვსხდებით 18 მარტს და ღამე 17-18 მარტს იმის
შემდეგ რომ პოლიტრუკი მივიყვანე მთავრობასთან , მე მშვიდად ვრჩებოდი ვაგონში
, ზოგიერთი ოფიცრები მოვიდნენ ჩემთან გამოსამშვიდობებლად . მახსოვს მათ შორის
პოლკ. გელოვანი , წმინდა გიორგის ჯვრით შემკული , მაგრამ ქართული ჯარიდან განდევნილი
, როგორც ბევრი სხვა მშვენიერი ოფიცრები , რომლებიც , სჩანს ," ფეხქვეშ არ
ეგებოდნენ პოლიტიკურ მოღვაწეებს" (გვ.121) და არ "იყვნენ რევოლუციის მომხრენი."
ღამის პირველი საათი გადასული იყო , გავგზავნე ერთი ოფიცერი , ენახა მთავრობა
; დაბრუნდა და მითხრა რომ მთავრობის ვაგონი დახვდა ცარიელი. წავიდნენ და არც
შემატყობინეს ; ჩემი ვაგონი იდგა იმათი ვაგონის გვერდზე .
დაახლოებით დილის 3-4 საათს , 18 მარტს, გენ.ზაქარიაძემ მითხრა , რომ დრო არის
წასვლისა , რათა ბენზინი არ დაგვაკლდეს ჩვენს პატარა გემზედაო .
ჩავჯექით შტაბი და ზოგიერთი იუნკრები და გადავედით გემზე "მარია" ზე და არა "კირალი"
ზე.
გვ
35
Traduction↓
|
"Il
est descendu du bateau et revenu après quelques heures , sans avoir vu
quiconque ;
il
n’avait même pas
bougé."
J'ai passé la nuit du 17 au 18 mars
a partir de
3 où
4 heures sur le bateau "Maria". Zakariadze, le
Quartier
Général
et les
Cadets
m’en
sont témoins.
Comment
a-t ’il pu me
voir sur
le navire "Kiral" ?,
je
l’ignore.
Il se trompe
quant à
la date d'embarquement
sur le
navire. Le
Gouvernement
est monté à bord du navire le 17 mars
entre
21h-22h
.Quand
j’ai
amené l’Instructeur (
commissaire
politique)
des Bolcheviks
à leur
wagon
, Le combat n'avait pas encore commencé à Batoumi
.
Après minuit, les Ottomans
ont
soudainement
investi
le bureau des postes télégraphes et ont tué deux de nos officiers. Ainsi
commença la guerre avec les Tatars .
N. Jordania et le
Gouvernement
était déjà sur
navire "Kirali"
entre
10-11 heures du soir le 17 mars.
Si il m’y
avait aperçu, comment
aurait-il
pu me donner l’ordre
de participer à une bataille qui
n’était même
pas engagée
?!
*
* *
Le Gouvernement
m'a dit que nous nous réunirions le 18 mars et la nuit du 17 au 18 mars. Alors
que j’étais
tranquillement
installé
dans le
wagon,
des officiers sont venus me
faire leurs
adieux.
Je me souviens parmi eux du colonel K. Gelovani,
décoré
de la croix de Saint-Georges, mais expulsé de l'Armée
géorgienne, comme beaucoup d'autres merveilleux officiers qui,
semble-t-il, "n'ont pas
voulu suivre
les idées
des personnalités politiques" (p. 121 ) et n'étaient pas des «partisans
de la révolution.
Peu après minuit, j'ai envoyé un des officiers voir le
Gouvernement;
Il est revenu et m'a dit que le wagon du
Gouvernement
était vide. Ils sont
partis
et ne m'en
ont
même pas
tenu
informé; Mon
wagon
était
pourtant
à côté
du leur.
Vers 3-4 heures du matin, le 18 mars, le général Zakariadze
m'a dit qu'il était temps de partir
de crainte
que nous ne manquions d'essence sur notre petit navire.
Nous sommes montés à bord
du
navire "Maria"
et
non
sur le
"Kiral"
avec le
Quartier
Général
et certains
Cadets
.
P 35
|
დილით 8-9 საათს , 18 მარტს, მივედი პატარა გემით "კირალი" ზე ნ.ჟორდანიასთან
. მითხრა : " მაშ დატოვეთ ჯარი ! " გუშინ , გუშინწინ , მუდამ მეუბნებოდა ,
რომ საზღვარ-გარეთ ბევრი ხალხი არ წამომეყვანა , რადგან იმდენი ფული არა გვაქსო
, დღეს მისაყვედურებს , რომ დავტოვე ჯარი , როცა თითონ ჯარიც , ხალხიც , მიწა-წყალიც
დასტოვა და ჩემზე ადრე ჩაჯდა გემში საზღვარ-გარეთ წასასვლელად.
ჯერ პასუხი არ მივუგე , დაუმატა : "გადაეცით თუ არა ჯარს ჩემი ბრძანება
დემობილიზაციისთვის .?"
ამ დროს ბათომში უკვე ომი იყო , ბოლშევიკების ეშელონი კი მოუახლოვდა ბათომს .
ვუთხარი, რომ, რადგან ომი გაჩაღდა , ამ ბრძანების გადაცემა არ არის საჭირო ,
არც სასურველი და არც მისი ასრულება შეიძლებოდა .
მაინც დაჟინებით მოითხოვდა ამ ბრძანების გადაცემა . რასაკვირველია , ამ ბრძანებას
არავინ შეასრულებდა , მაინც წავედი , მენახა მდგომარეობა .
ორი იუნკერი , -შოთა ნიკოლაძე და კუკური თოხაძე- და ერთი ოფიცერი , მიშა
გოცერიძე , თან მახლდნდენ ამ პატარა გემზე , აგრეთვე ბ-ნი თაყაიშვილი , ჩვენი
საზღვაო ძალების უფროსი .
ორი იუნკერი გავგზავნე ნაპირიდან , ბარათი მივეცი გენ . ვარდენ წულუკიძის სახელზე
რომ ამიხსნას მდგომარეობა . იუნკრები წავიდნენ მთავარ-შტაბში, სადაც იმათ დახვდათ
გენ. მაზნიაშვილი , შემკული წითელი ნიშნებით „ახალი მთავარ-სარდალი"
გენ მაზნიაშვილი წამოვიდა ფრონტიდან ჩემი ბრძანებით უცხოეთში წამოსაყვანად .
მაგრამ მას სადგურზე დახვდნენ ქართველი ბოლშევიკები და სთხოვეს , მიეღო
მთავარ-სარდლობა . ამან წაიკითხა ჩემი წერილი , ჩემთვის არაფერი დაუბრუნებია
და იუნკრებს უთხრა , რომ გენ. წულუკიძე რკინის გზის სადგურზეაო.
იუნკრები წავიდნენ იქ და მომიტანეს გენ. წულუკიძისაგან წერილობითი ბარათი .
ეს ბარათი კიდევ ცოცხალია ; გამოირკვა , რომ ჩვენი ჯარი თათრებთან ბრძოლაშია
და აქამდე გამარჯვება ჩვენს მხარეზეა.
ჩემი დარჩენა ბათომში , როცა ძალა-უფლეაბა უკვე ბოლშევიკების ხელში იყო , გახდა
ჩემთვის შეუძლებელი , ესე იგი
გვ
36
Traduction↓
|
À
8-9 heures du matin, le 18 mars, je me suis rendu avec le petit navire
vers le"Kiral".
N. Jordania
m'a dit: "Alors vous avez abandonné l’Armée !"
Hier et
avant-hier, il m’a répété qu’il ne fallait pas emmener trop de monde à
l'étranger parce que nous ne disposions pas de beaucoup d'argent.
Aujourd'hui il
me réprimande pour avoir quitté l'Armée, quand lui-même a quitté son
Armée, son Peuple, son Territoire et s’est installé à bord de son navire
avant moi pour gagner l'étranger.
Je n'ai pas répondu
immédiatement
et il a
ajouté:
"Avez-vous
transmis
mon ordre de démobilisation à l'Armée?"
A cette époque, il y avait déjà
la
guerre à Batoumi et les Bolcheviks approchaient de Batoumi.
Je lui ai dit que la guerre battant son plein,
la
transmission
de cet ordre n'était ni nécessaire ni souhaitable,
car il aurait
été impossible de l’exécuter.
Il a quand
même
insisté pour
que
cet ordre
soit exécuté.
Bien sûr, personne n’aurait
suivi
cet ordre,
néanmoins,
je suis allé
me rendre
compte de
la situation.
Deux cadets - Shota Nikoladzè
et Kukuri Tokhadzè-
et un officier, Misha Gotseridzè,
m’accompagnaient sur ce petit navire, ainsi que Mr. Takaïshvili,
le Chef
de notre
Marine.
J'ai envoyé deux
Cadets
sur rivage
en leur confiant un message à l’adresse du Général
Varden Tsulukidzè
afin qu’il m’explique
la situation. Les
Cadets
se sont rendus à l'Etat-Major,
où ils ont été accueillis par le
Général
Mazniashvili, décoré
des insignes
rouge de
"Nouveau
Commandant
en chef".
Le Général Mazniashvili a quitté le front sur mon ordre afin de gagner
l'étranger,
mais
il a été accueilli à la gare par les
Bolcheviks
géorgiens
qui lui ont
demandé
d’assurer
le Commandement
en Chef.
Il a lu ma lettre, ne m'a rien retourné et a dit aux
Cadets
que le
Général
Tsulukidze
se trouvait
à la gare
de chemin de fer.
Les Cadets
s’y sont rendus et m'ont rapporté un écrit du Gén. Tsulukidze.
Celui-ci
est toujours
consultable
aujourd’hui;
il
s'est avéré que notre
Armée
était
en plein
combat
contre
les Tatars et
que
jusqu'à présent, la victoire
était de
notre côté.
Il
m’était
désormais
impossible de rester à Batoumi, alors que le Pouvoir était entre les
mains des
Bolcheviks, car
P 36
|
ნიშნავდა ჩემს გადასვლას ბოლშევიკების მხარეზე.
ნ.ჟორდანიას, სჩანს , ძალიან უნდოდა , რომ ეს მომხდარიყო ; გასაგებია :
ექნებოდა საბუთი ჩემი დაბრალებისა ბოლშევიკებთან შეთანხმებისა , მით უმეტეს ,
რომ სრულებით უსაბუთოთ დამაბრალა ღალატი : "მცხეთის ფრონტი იყო მომიზეზება
ომის გასათავებლად ," (გვ.182) .
*
* *
ნ.ჟორდანია
არ კმაყოფილდება ყველა იმით , რაც დასწერა ჩემზე და უმატებს : "მისი უცხოეთში
წამოსვლა მისი საკუთარი ინიციატივით მოხდა . არავის დაუდგენია " რათ უნდოდა ამისი
აღვნიშნა ? ალბათ უნდოდა გაემართლებინა თავისი საქციელი , რომ 1923 წელს დამტოვა
უსახსროთ . საქართველოს მთავრობის თავმჯდომარეს , ვითომც ეროვნული დროშის
მატარებელს , არ შერცხვა , რომ საქართველოს მთავარ-სარდალი არა- ერთხელ გაჭირვებიდან
მისი მსხნელი , მუშაობს პატეს ქარხანაში როგორც უბრალო მუშა .
როცა მე წავედი "კირალი" გემიდან ბათომში , თურმე ნ,ჟორდანიას უნდოდა დაეძრა
გემი და , გასაგებია , დავრჩენილიყავი იქ , მაგრამ ჩარუტიმ , იტალიის წარმომადგენელმა
, უარი სთქვა : "სანამ მთავარ-სარდალი არ იქნება გემზე, ის არ დაინძრება."
ცოცხალია ამ სიტყვების დამსწრე .
ამიტომ პოლკ. ბადრერა , რომელიც თანახლდა ბ.ნ ჩარუტის , როცა დავბრუნდი "კირალი"
ზე , მოვიდა ჩემთან და მკითხა "კირალი"დან კიდევ წავალ სადმე თუ არა . როცა
ვუპასუხე , რომ აღარ დავინძრები გემიდან, ამის შემდეგ "კირალი" დაინძრა .
გენ. ოდიშელიდე. ნ.ჟორდანიას მრჩეველი , და გენ.ზაქარიაძე აგრეთვე თავის
ინიციატივით წამოვიდნენ ? იუნკრებიც ?
ამისთანა კაცთან ურთიერთობის შენახვა ჩემთვის გახდა შეუძლებელი , და 1923
წელს შევწყვიტე მასთან ნაცნობობაც .
"ჩემი წარსულ" ში ჯავრი ამოიყარა.
ჟურნალ "კავკასია" ში დავწერე 1920 წლის ომზე და აგრეთვე ბათომში მომხდარ ამბებზე :
; მან არ მიპასუხა ; იცოდა, რომ ყველაფერი მართალი იყო.
გვ
37
Traduction↓
|
cela aurait signifié ma
Trahison
aux
côtés
des Bolcheviks.
N. Jordania, semble-t-il, voulait vraiment que cela se produise;
C’est évident
: cela
lui aurait donné un prétexte pour m’accuser de
collusion avec les
Bolcheviks,
et
surtout
pour m’accuser
de Trahison sans en avoir la preuve
:
"Le front de Mtskheta était
le prétexte
pour mettre fin à la guerre"
( p.182)
N. Jordania
ne s’est pas
contenté
de tout ce qu'il a écrit sur moi et ajoute "il est
parti
à l'étranger de sa propre initiative. Personne ne l'a
incité à le
faire"
Pourquoi
avait-il
besoin
mentionner cela?
Il voulait
probablement justifier son comportement qui, en 1923
(à
Paris),
m'a laissé
dans le besoin.
Le Président
du Gouvernement
géorgien, ostensiblement porteur du
Drapeau
National,
n’a pas
eu
honte que le
Commandant
en Chef
de la Géorgie,
souvent dans
la
détresse,
était obligé
de travailler à
l’usine Pathe
en tant que simple ouvrier.
Quand j'ai quitté le navire "Kiral" à Batoumi, il s'est avéré que Jordania
voulait mettre les voiles et, bien sûr,voulait que je reste à terre, mais
Charutti, le représentant de l'Italie, a refusé cette situation :
"Tant que le
Commandant
en Chef
ne sera pas sur le navire,
il
n’appareillera
pas." Le témoin de ces paroles est vivant.
Par conséquent, le
Capitaine
Badrera, qui accompagnait Mr Charuti quand je suis monté à bord du "Kiral",
est venu me voir et m'a demandé "Avez vous l'intention de partir
ailleurs après le" Kiral "? Ce n'est que quand je lui ai répondu que
je ne bougerais plus du navire que le "Kiral" est parti.
Et le Gén. Odichelidzè ,
Conseiller
de N. Jordania et le
Général
Zakariadzè
sont-ils partis également de leur propre initiative ? Les Cadets aussi ?
Il
m'est
alors
devenu impossible d'entretenir une relation avec
tel
homme, et
c’est
en 1923
que je l’ai
rayé de mes connaissances.
Dans
"Mon passé"
il a étalé
toute son animosité (envers
moi).
Je me suis
exprimé
dans le
Journal
"Kavkasia" sur la guerre de 1920 et aussi sur les événements de Batoumi: ;
Il ne m'a pas répondu;
il
savait que tout
était vrai
.
P 37
|
ნ.ჟორდანიას, როგორც ადამიანის დახასიათებლად მოვიყვან ორ მაგალითს : როცა
ის წავიდა სტამბოლიდან პარიზში , ორი-სამი დღის შემდეგ ჩამაბარეს მისი
წერილობითი ბრძანება , რომლითაც ვიყავი განთავისუფრებული მთავარ-სარდლის თანამდებობიდან
„ჯარი აღარ არსებობს“ ო. პირდაპირ ვერ მითხრა.
მეორე : როცა მოვთხოვე სტამბოლიდან პარიზში ჩამოსვლა , მთავრობის სხდომაზე პარიზში
ნ.ჟორდანიამ განაცხადა : „კვინიტაძის ჩამოსვლა პარიზში შეუძლებელია ; მოვა აქ
, ყველას ეტყვის , რომ ჩემი ბრალია , და მას დაუჯერებენ“ო.
"ჩემი წარსულ"ში ნ.ჟორდანია აბრალებს ყველას : მთავარ-სარდლების დანიშვნას
--თავის პარტიას ; დამფუძნებელი კრების სამხედრო კომისიას აბრალებს სამხედრო
საქმეების მოუწყობლობას ; 158 გვერდზე აბრალებს დამფუძნებელ კრებას , რომ
იმან „ვერ შეანელა გარეშე საფრთხენი.“
საქართველოს მთავრობის თავმჯდომარე აღნიშნავს . ხალხი იყო რუსეთის მოტრფიალე,
დამფუძნებელი კრება არ ასრულებდა სათანადო თავის დანიშნულებას ; სარდლობა იყო
უვარგისი ; ოფიცრები --პოლკის მძარწველები და ხულიგანები , სრულებით
მოკლებული სამშობლოს სიყვარულსა ; მთავრობაში შესვლა , გარდა ე.გეგეჭკორისა
და ნ.რამიშვილისა, არავის უნდოდა ; ყველა იყო „ჩათრეული“ დამფუძნებელ კრებაში
ოპოზიცია ნაციონალ-დემოკრატებისა იყო მხოლოდ „ოპოზიციისათვის“ და არა საქმისათვის.
საწყალი ქართველი ერი !
ნ, ჟორდანია აძაგებს სარდლობას და ოფიცრობას, რომ ეს უკანასკნელნი იყვნენ სამშობლოს
სიყვარულისა .
როცა სტამბოლში ვიყავი , ია ამ დროს იყვნენ ბევრი ქართველი გენერლები : ყაზბეგი,
თუმანიშვილები, მელიქიშვილები, ანდღულაძე და სხვები.
ერთმა მათმანმა, გენ.პეტრე მელიქიშვილმა , გადმომცა ამ ძველი გენერლების დავალებით
, რომლებიც არასდროს არ მსახურობდნენ ქართულ ჯარში , შემდეგი : „ჩვენ
ვიცნობდით თქვენს მამას და თქვენც გიცნობდით , როცა ბავშვი იყავით . ჩვენ კარგად
ვიცით , რომ თქვენ არ შეგეძლოთ გეხსნათ საქართველო რუსეთისაგან , მაგრამ თქვენ
იხსენით ქართული ჯარის ღირსება და სახელი (ჩესტ) ; მიიღეთ ძველი გენერლებისაგან
უღრმესი მადლობა.“
გვ
38
Traduction↓
|
Je
vais donner deux exemples pour caractériser N. Jordania en tant que
personne :
-Quand
il a quitté Istanbul pour Paris, deux ou trois jours plus tard, j'ai reçu
son ordre écrit qui me démettait de mes fonctions de
Commandant
en Chef.
N’aurait-il
pas pu
me le dire directement ?
-Deuxièmement : quand je lui ai demandé de venir d'Istanbul à Paris,
pour assister
à la
réunion du
Gouvernement ,
N. Jordania a déclaré: «Il est impossible pour Kvinitadzè
de venir à Paris; Il
y
viendra
et
dira à tout le monde que
tout est de
ma faute et ils le croiront.
Dans "Mon passé", N. Jordania blâme tout le monde: --son parti pour la
nomination des
Commandants
en Chef
--; il accuse la
Commission
militaire l'Assemblée Constituante de n’avoir pas organisé
leurs
travaux ;
A la page 158 il accuse l'Assemblée Constituante de « n'avoir
pas ralenti (écarté)
les menaces »
Le Président du Gouvernement Géorgien note :
le
peuple était
admirateur
de la Russie ,
l’Assemblée Constituante
ne remplissait pas
les buts qui
lui étaient assignés;
le
Commandement était inapte;
les Officiers
– des
pilleurs
de régiment et
des
voyous, complètement
dépourvus
d'amour de la Patrie;
Personne
ne voulait entrer au
Gouvernement
sauf E. Gegechkori et N. Ramishvili;
au sein
l'Assemblée
Constituante
tout
le monde était «impliqué». L'opposition des
Nationaux-Démocrates
n'était
là que
pour faire
de
«l'obstruction
» et non pour la Cause.
Pauvre
Nation
géorgienne !
Les Commandants
et les
Officiers
sont
les derniers à aimer leur
Patrie
disait en les dénigrant N.Jordania .
Quand j'étais à Istanbul,
où
de nombreux
Généraux
géorgiens
se trouvait
à cette époque: Kazbegi, Tumanishvili, Melikishvilis Andghuladzè
et d'autres
, l'un
d'eux, le
Général
Pètrè
Melikishvili, m'a
donné
le message que ces vieux
Généraux,
qui n'avaient jamais servi dans l'Armée
géorgienne,
l’avait prié de me transmettre
: «Nous connaissions votre père et nous vous avons connu quand vous étiez
enfant. Nous savons très bien que vous
n’auriez pas
pu libérer la Géorgie de la Russie, mais vous avez sauvé la dignité et le
renom
de l’Armée
géorgienne ;
recevez
nos
plus sincères remerciements. "
P 38
|
ამას ამბობენ რუსულ ჯარში ნამყოფი და რუსულ სკოლაში აღზდილი გენერლები !
ნ,ჟორდანია კი , მთავრობის თავმჯდომარე , აბრალებს გენ.კვინიტაძეს სამშობლოსადმი
ღალატს.
ნ.ჟორდანიას მოგონებანი დაწერილია 1939 წელს. ვნანობ რომ გამოქვეყნებული
იქნა მხოლოდ მისი სიკვდილის შემდეგ . ეს რომ მოხდარიყო ადრე , უსათუოდ მოვთხოვდი
პასუხს ცილისწამებისათვის.
ახლა გარდაცვალებუს რა მოეთხოვება !
ჯავრი ამოიყარა ყველაზე და აძაგა თავისი ერი.
საიქიოს ღმერთმა შეიწნყაროს მისი სული !
გიორგი ვინიტაძე 1954
ქართული სტამბა არჩილ მეტრეველისა ;იუნხენში
გვ
39
Traduction↓
|
C'est ce que disaient les
Généraux
qui avaient été dans l'Armée
Russe et ont été éduqués à l'école Russe !
Je regrette
que ces
mémoires (
« Mon Passé »)
n'aient
été publiées
qu'après sa mort. Si cela s'était produit auparavant, je
lui
aurais demandé
réparation
pour
calomnie.
A présent,
que
peut-on
exiger
du défunt !
Il a déversé
toute sa hargne sur nous tous et a insulté
sa Nation.
Que le Dieu ait pitié de son âme !
Guiorgui Kvinitadze 1954
P 39
Imprimerie Artchil Metreveli à Münich
|
|
Traduction
intégrale
Voici
pourquoi j'ai entrepris la traduction de " Cemi Pasuxi " de Guiorgui
Kvinitadze 1954 à Noè Jordania :
èIl
y a longtemps que j’avais lu cette brochure et j’ai décidé de la traduire
en Français
Cette
brochure rétablit une vérité historique sur le Général et qui, si elle
avait été connue et traduite plus tôt aurait empêché ses détracteurs
de semer le doute sur le Général Kvintadzè et de porter l'opprobre sur
son nom et sa mémoire.
Croyez-moi : le commandant en chef,
le Général Giorgi Kvinitadze n'a pas trahi la patrie !
èAujourd'hui, je considère
qu'il est de mon devoir de contacter et de remettre cette brochure à mes
amis historiens et chercheurs, directeurs des musées ou bibliothèques
nationaux de Tbilissi,
Certains l'auront déjà lue et
sauvegardée dans leurs archives, tandis que d'autres n'en ont jamais
entendu parler...
Pour vérifier l'authenticité de ce
document, je vous enverrai une version scannée de l'original de cette
brochure (au format PDF) en utilisant WETRANSFER.
Je serai heureux de recevoir vos
remarques et commentaires !
Respectueusement
Othar Pataridze
+33 607 782 875
www.samshoblo.org
(La
pagination est en bas)
Je voudrais remercier les émigrés géorgiens, les officiers et les
non-officiers qui se sont engagés à publier ce livre et ont ainsi
contribué à restaurer la vérité sur l'armée géorgienne.
L'auteur
P 4
*
* *
Après la mort de Noè
Jordania, ses mémoires "Mon Passé" ont été publiées
Ce livre est très humiliant pour la
Nation
Géorgienne
et en particulier pour ses militaires. En tant que témoin de mon passé et
plus d'une fois
Commandant
en Chef
de ses troupes, je ne peux
pas
garder le silence
et il est de
mon devoir
d’y
répondre
(aux mémoires de Noè Jordania).
J'aurais
préféré publier mes mémoires, qui ont été rédigées
dès mon
arrivée à Paris en 1922, à partir des quelles
le lecteur
aurait pu
prendre
connaissance des agissements
du Gouvernement
de N. Jordania en Géorgie et, en particulier, de
la conduite réelle
de N. Jordania.
A présent
, je vais rétablir la vérité
sur
qui est relaté dans "Mon
Passé".
Dans ces mémoires, de nombreux
événements ont été soit
déformés
soit
inventés
etc… Il est difficile d'imaginer qu'ils
ne
soient
attribués
qu'à des erreurs.
Quand une personne rejoint l’Éternel,
il n’est plus temps de se mentir
à soi-même,
ce que nous savons tous. Le lecteur peut penser
que dans ce
qu’il découvre y a tout de même une part de vérité (dans
Mon Passé)
,
ce qui rend ce livre encore plus nocif.
Mais il faut noter que ce livre a été écrit 14 ans avant sa mort. Par
conséquent, cela suggère que les allégations non fondées, les distorsions
et les souvenirs des
événements
sont également
relatés
intentionnellement
et
dans un
but
certain.
Généralement
, un
auteur de
« mémoires »
ne peut éviter une chose : peu importe avec quelle soin et
dans quel but
il écrit:ses écrits
dévoilent
toujours clairement ses
qualités humaines,
son caractère, ses
valeurs
, son intelligence et son éducation.
Je ne parlerai
dans ce livre
que des
événements
militaires et des personnalités militaires.
P 5
Intéressons-nous
à cette
brochure (Ma
Réponse)
En 1918,
le
Gén. Odishelidze était
Commissaire
militaire adjoint (Mr. E. Gegechkori ou MrV Gobechia en étaient alors
Commissaire).
À la demande des Arméniens, le
Général
Odishelidze leur a donné 13 000 fusils
issus
de l'arsenal de Tbilissi.
L'arsenal était à la disposition du Conseil des ouvriers et des
militaires, eux-mêmes subordonnés à N. Jordania, qui ne céda aux Arméniens
que 6000 fusils.
N. Jordania écrit à ce sujet (page 121): «Après cette initiative, j'ai été
déçu d’Odishelidze., et il était évident que la nouvelle était si
dérangeante et déroutante qu'il ne savait plus ce qui se passait, mais
malheureusement, il avait tellement de protecteurs dans notre parti que
nous ne pouvions pas le destituer, en revanche je l’avais rayé de ma
mémoire et ne le contactais plus. Comment a-t-il gagné la
confiance ?
Notons qu’il
était sous l’influence de tous les
politiciens
. Ce
qu'ils
disaient,
était
immédiatement
approuvé,
il n'avait aucune opinion sur aucune question. "Il
répétait ce que les autres disaient
et
c’est
ainsi
que sa
voix
n’a plus été écoutée",
a déclaré l'un des généraux, partisan de la révolution: "comment
s’est-il forgé une telle réputation?
Il s’est désintéressé de l’organisation de toutes les
affaires militaires
confiées par
les politiciens à la Commission militaire qu’ils avaient instituée.
Dans le même temps, "Mon Passé" de Noè Jordania est plein de
récriminations et d'accusations envers les autres.
Et pourtant, après
une telle appréciation, le Général Odishelidze a été nommé membre de notre
délégation dans l'Empire Ottoman et à Batoumi avec le consentement de Noè
Jordania un mois ou deux plus tard. Puis il
fît
aussi
partie de
notre délégation à Paris.
*
* *
En avril 1918, j'ai été invité en tant qu'assistant de G. Giorgadzè ,
Commandant en chef et Ministre militaire des Républiques -Caucasiennes,
.
Le 26 mai 1918, lorsque la Géorgie a déclaré son Indépendance, j'ai été de
nouveau convié au même poste dans le Gouvernement Géorgien, présidé par N. Ramishvili.
P
6
- je ne sais pas par quels
moyens,
Noe Jordania est devenu Président du Gouvernement et a procédé à
son
remaniement : j'ai été démis du
Gouvernement
et il m’a
remplacé par le
Général
Odishelidze qui était à l'étranger à ce moment.
Comment expliquer un
événement
aussi
surprenant
?
Il y avait à cette époque
sur notre
territoire
des Allemands qui
voyaient d’un
mauvais œil le drapeau rouge et la garde rouge
installée
au palais de l'Assemblée Constituante.
Puis,
au sein de l’exécutif
, il a été décidé de
réorganiser
la
Garde Nationale ,
ainsi que
ses statuts.
A cet effet, sous la présidence de G. Giorgadzè, une réunion a été
organisée pour en établir le règlement.
N. Jordania, alors Président du Conseil des travailleurs et des soldats, a
également participé à la réunion.
Dans les statuts je me souviens, il y avait 12 articles , en général
inadaptés, surtout pour une organisation militaire.
Selon ces
articles,
seuls des bataillons devaient être créés, il n'y avait plus
de régiments
plus
de brigades
et plus
de divisions. Le nombre de bataillons a été porté à 24. La direction de
la Garde Nationale et de ses unités
serait donc entre les mains d'une
organisation
collégiale.
Lorsqu'ils avaient besoin de rassembler plusieurs bataillons, en
particulier pour une action militaire, ils
réclamaient
au département militaire un Colonel ou un Général.
Bien sûr, une telle organisation, surtout
en période de
guerre, était nnéfaste, d'autant plus qu'elle
mettait
clairement en évidence les tendances
prétoriennes
de ses membres ,
ce qui a été
démontré
par les nombreux exemples
qui s’en
suivirent.
Ayant objecté,
j'ai exprimé l'opinion suivante, car je ne pouvais nier
les carences
de l'organisation: «Je comprends très bien que vous
souhaitiez
une force crédible pour renforcer règlement. Personne ne veut contester
cet état de fait
; "Qu'il en soit ainsi, mais pendant la guerre, les Gardes devraient être
enrôlés dans l'Armée, selon les listes de mobilisation."
Alors N. Jordania indigné, s’est exprimé:
P 7
"Moi, en tant que Président du Conseil des Ouvriers et des Hommes du rang
, je déclare qu'il est difficilement concevable d'avoir à la tête de
l'Armée géorgienne une personne si négativement disposée envers la Garde
Nationale "
Je lui ai répondu: «Je n'ai demandé d'emploi à personne; Je m'en vais
de ce pas rentrer
chez moi et recommencer à fumer tranquillement sur mon balcon comme
je le faisais avant d’avoir été convié ici. "Votre excitation n'est pas
digne
de
votre âge
ni de
votre barbe blanche."
Telle fut la
raison de mon renvoi du Gouvernement.
Beaucoup de choses se sont passées après cela : la guerre avec les
Arméniens, où je me suis porté volontaire ; Puis les événements d'Akhal-Tsikhe
auxquels j'ai participé sur demande personnelle de N. Jordania.
Après la prise d'Akhal-Tsikhe d'Akhal-Kalaki et d'Artaan, la même année
1919, j'ai été invité à diriger l'École
Militaire.
En avril 1920, alors que j'occupais ce poste, j'ai été envoyé en
Azerbaïdjan pour raviver notre alliance militaire, car rien n'avait été
entrepris
depuis
la
création
de celle-ci
(été 1919).
Sur le chemin du retour, j'ai failli tomber entre les mains des Russes.
Également en
avril (1920),
j’ai été
nommé Commandant en Chef. Nous avons mené cette guerre en poursuivant
l'ennemi au-delà de nos frontières.
Au cours de l'été de la même année, nous repoussâmes l'invasion Ossète ; l'Adjarie et Batumi
nous avaient été cédées par les Britanniques.
Mais le Général Odishelidzè est revenu et j'ai été
destitué sur le
champ.
Un mois ou deux plus tard, lorsque l'intention des Russes d'envahir la
Géorgie a été révélée, le Général Odishelidzè - alors Ministre adjoint de
l'Armée - a été nommé Commandant en Chef.
Le 16 février 1921, j'ai à nouveau été nommé Commandant en Chef. Le Général Odishelidzè, démissionnaire de son poste, a été nommé
Conseiller
de N. Jordania. Cependant, il n'y avait pas de tel poste dans notre
organisation militaire. C'est pourquoi Noé Jordania ne s'en est pas
complètement débarrassé, il est surprenant que dans « Mon Passé »
P 8
nulle part
ne soit mentionné quelle était la raison de mon renvoi
du service.
-Ma première révocation a eu lieu en 1918 à la suite de ma résistance à
la réorganisation de la Garde Nationale en force militaire :
-Après la guerre avec les Arméniens en janvier 1919 ;
-Après les événements d'Akhal-Tsikhe en mai 1919 ;
-Après la guerre avec les russo-bolcheviks en 1920 ;
-Lors de mon arrivée à Istanbul en mars 1921. La raison de mon récent limogeage était
que « l'Armée
n'existe plus ».
*
* *
Maintenant
en ce qui
concerne
les officiers :
Voici ce que Noé Jordania écrit à leur sujet (pp. 165 et 166) :
1919 Des "unités de l'Armée" ont été envoyées en Azerbaïdjan pour aider
les Montagnards contre les Bolcheviks. Leo Kereselidzè et son détachement
de volontaires
y
ont été envoyés et
là,
ils ont été désarmés sur ordre du Gouvernement Azerbaïdjanais, qui a
révélé qu'ils
faisaient
commerce de
leurs armes.
Cette circonstance a donné
un prétexte à
N. Jordania pour écrire: « L'enquête a prouvé une accusation partielle,
voilà que de tels hooligans sont dans l'Armée, mais c'était une minorité
sous le commandement d'officiers
servant (Jadis)dans l'Armée russe. "En
général, nous avons été
perdus
par de
tels
Officiers.
Ils n'avaient aucun patriotisme,
ils tiraient
profit de tout ,
les régiments étaient systématiquement pillés - en un mot - ces
russophiles
étaient
un vrai
désastre
pour notre cause ."
À la page 171, il écrit à propos des Officiers : « Notre principale
préoccupation était d'organiser le commandement de la force militaire
et des
officiers géorgiens. Les officiers géorgiens ont été
éduqués
dans l'armée et l'école russes,
et
étaient en même temps d'orientation russe, non seulement bolchevique, mais
blanche. Ils
nous
ont rejoints
principalement par
détestation
du bolchevisme et non par amour de la liberté. »
A
la page 172
Il
fustige également le Général Odishelidzè: « Odishelidzè est resté,
c'est-à-dire qu'il a laissé
l’Armée
sans direction,
P
9
dans l'imprévu, sans préparation, et dans la misère. Il y avait des
plaintes de l'Armée disant que l'argent était gaspillé et que les
victuailles
étaient inappropriées, et ainsi de suite…J'ai fait effectuer des
contrôles, mais en vain. L'un des auteurs de ces
dilapidations
a été confondu par un officier, la plupart de nos officiers considéraient
notre situation dans son ensemble comme une retraite temporaire qui se
terminerait dès que la Russie se rétablirait, alors ils
prenaient leur mal en
patience. En résumé il écrit que la plupart de Officiers du
groupe était dépourvus de toutes croyances patriotiques
et
n'ont pas été à la hauteur . »
C'est ce qu'écrit le Président du Gouvernement Géorgien. Il qualifie de dégénérées « tantôt la
Minorité » tantôt « la Majorité »
De telles accusations sont-elles dignes d’un
chef de
Gouvernement ?!
La réalité était complètement différente.
En voici
quelques exemples:
Il y avait des militaires-ouvriers à l'École
Militaire ; L'officier
qui le
supervisait
était
moins
payé
qu’eux.
L'argent que recevaient les
officiers-enseignants
pour les cours leur suffisait à peine pour payer le tramway.
Je recevais
un salaire de 6 000 Manetis en tant que directeur de l'École
Militaire . Une fois, un Anglais, représentant de l'Entente, le Colonel
Stokes, et moi descendions l'avenue Rustaveli. Un mendiant nous a
interpellés et le
Colonel
Stokes lui a donné 5 000 Manetis.
La veuve
d'un officier mort pendant la guerre n'a pas reçu de pension ni d'aide
pour l'enterrer.
Je me souviens du Capitaine Marinashvili construisant des ponts partout
pendant les événements d'Akhali-Tsikhe.
Il
construisait et pavait des routes, déblayait la neige et ouvrait la voie
du col Khanioni, etc... Il a attrapé la tuberculose, nous avons réclamé 5
000 Manetis
pour pouvoir l'envoyer à Abastumani ; Ils nous ont été refusés et il est
mort.
P
10
Si les officiers n'avaient été troublés que par la "haine de la Russie
bolchevique" comme le confirme N. Jordania, alors ils se seraient rendus
à Dénikine, d'autant plus que la Géorgie n'attaquait pas les Bolcheviks à
cette époque, elle ne faisait que repousser leur invasion.
Aucune
Nation
dans l'Armée Russe
ne possédaient
des Officiers tels
que
les Géorgiens, --- toujours qualifiés et honorés. J'ai constitué une
liste de Généraux pendant les événements d'Akhal-Tsikhe ; Parmi 25
Généraux, 23 avaient reçu la croix de Saint-Georges.
Maintenant, je vais passer à nos actions militaires et à la restauration
de la vérité.
À
Noël 1918, les Arméniens ont commencé une guerre contre nous.
Voici comment cette guerre est décrite aux pages 134 et 135 : L'Anglais
Braidford est entré chez N. Jordania et a menacé : « Vous ne pourrez
plus régner ici encore longtemps », et il est parti.
Puis il explique que les Arméniens voulaient s'emparer de Tbilissi
afin de
déplacer le Gouvernement Géorgien à Kutaïssi. Quelles étaient leurs
intentions?!
Il s'est
avéré que ce fut la raison de la guerre que le Premier Ministre explique
d'une manière trop succincte.
-Le 8 décembre , les Arméniens commencèrent leur offensive ; Le
Gouvernement n’a annoncé une mobilisation que pour
le 18 décembre . Si les Arméniens avaient voulu s'emparer de Tbilissi,
qu'attendait le Gouvernement et pourquoi n'a-t-il pas annoncé la
mobilisation plus tôt ?!
La réalité était la suivante :
-En 1919, notre Gouvernement a publié le livre "Histoire d'Armiano-Gruzinsky
Otnoshenich". Dans ce livre, il apparaît que les Arméniens ont exigé
Borchalo et Akhal-Kalaki, et non Tbilissi.
Il s'avère
qu'en 1917 et 1918, nos dirigeants avaient promis ces districts aux
Arméniens parce que la plupart des habitants étaient Arméniens. Tant
qu'il y avait une République transcaucasienne, cela n'avait pas
d'importance,
P
11
disaient les
Arméniens, mais après la proclamation des Républiques, ils exigeraient
l'accomplissement de ce qui leur avait été promis.
Une telle
cession de nos anciens territoires, était difficilement concevable, même
compte tenu du statut majoritaire de ses habitants" .
Quant à la
description de la guerre (p. 135), elle est également incorrecte , comme
le dit N. Jordania, "la force principale arménienne était rassemblée près
de Bolnissi", il s'avère qu'une bataille décisive y a eu lieu entre
elle et notre Garde Nationale ". Puis N. Jordania écrit : « Pendant ce
temps, une partie de l'Armée régulière est partie pour combattre et une
guerre régulière a été menée. »
C'est ainsi
que le cours de cette guerre est décrit.
En fait, dans
la direction où la Garde Nationale était envoyée sur ordre personnel de
N. Jordania (p. 135), les Arméniens de Bolnissi n'avaient qu'un bataillon
, et pratiquement pas de canons. Leur force principale se mit alors en
route le long de la voie ferrée, où elle fut vaincue à Shulaveri, par
notre Armée, qui, après avoir saisi leurs quatre canons, a repris
Shuraveri et Sadakhlo, et a poursuivi l'ennemi.
Je dois
ajouter ici que dans la direction de Bolnissi, où se tenait la Garde
Nationale, au premier affrontement, l'ennemi a mis la main sur nos
canons Dieu merci, nous avons repris nos canons avec l'aide de Kakutsa
Tcholokhashvili et Maisuradzè, membre de l'État-Major de la Garde Nationale
. Ce dernier l'a payé de sa vie.
N. Jordania ne
dit absolument rien sur la façon dont la guerre s'est terminée . Nous
avions fini par admettre que les territoires que nous n'avions pas cédés
aux Arméniens étaient sujet à contestation, c'est-à-dire que nous avons
gagné la guerre d'une manière militaire mais nous l'avons perdu
politiquement.
Le Président
du Gouvernement n'écrit rien sur les événements d'Akhal-Tsikhe, à la
suite desquels nous avons perdu Akhal-Tsikhe et Akhal-Kalakki , ==>comme si
cet épisode n'avait pas eu lieu...
Il n'écrit que
ce qui suit à propos de la guerre de 1920 contre les Bolcheviks (169-170)
:
P12
"Mobilisation
de la Garde, etc… Le général Kvinitadzè a été nommé Commandant en Chef.
Parmi tous nos généraux et colonels, cette personne était considérée comme
active, rapide, agissante, mais têtue et peu facile à aborder. Mais
personne n'était meilleur, et nous avons dû nous en contenter. "
Puis il écrit
: "Le premier affrontement a eu lieu sur le Pont Rouge, l'ennemi a été
vaincu par la Garde Nationale , mais ils disaient avec étonnement que tous
les Tatars avaient pris la fuite et parmi eux des Russes , et parmi les
tués ils n'y avait que des Russes et pas un seul Azerbeïdjanais"
Puis il écrit
: « C'est à cette époque que le traité avec Moscou a été signé alors
simultanément, la guerre a été arrêtée » (mis en évidence par
G.Kvinitadzè).
Pas un mot
n'est dit sur l'attaque bolchevique contre l'École
Militaire, bien que le personnel de l'école, constitué de cadets et d’un
régiment de réservistes , soit resté fidèle à sa Patrie et à son
Gouvernement.
-Le 7 mai 1920 Gr.
Ouratadze a signé un accord avec Moscou en dépit du fait qu'à cette époque
le sang géorgien était versé à notre frontière dans la lutte contre les
Russes.
Quant à
l'action de la Garde Nationale près du Pont Rouge, N. Jordania
prétendant que « la Garde Nationale a vaincu l'ennemi » , je dois dire
ceci :
Seuls les
défenseurs (l'avant-garde) se sont affrontés près de ce pont et l'Armée
Russe n'a pas été complètement vaincue.
Quant aux
actions de la Garde Nationale , je dois souligner que son organisation
était totalement inadaptée au combat. Ce qui s'est avéré lors de la
guerre avec les Arméniens, à Akhal-Tsikhe, près du Pont Rouge (détruit),
et surtout en 1921 au cours notre ultime guerre .
Lors du
premier affrontement près du Pont Rouge , des unités de la Garde
Nationale ont quitté le champ de bataille, et encore ici, à Paris, les hommes
qui les renvoyaient à leur combat à coups de fouets , sont encore de ce
monde.
Tandis que
nous
faisions pression sur l'ennemi et qu'il battait en retraite,
la Garde Nationale quitta ses positions de nuit ;
P 13
Ils
s'arrêtèrent au Pont Rouge et le lendemain occupèrent les lieux abandonnés
sans combattre, mais l'ennemi ne ne se manifesta pas .
-Le 18
mai,l'ordre avait déjà été donné de lancer une
offensive majeure pour le 19 mai, et nous avions passé un accord avec
les Azerbaïdjanais pour qu'ils se révoltent à l'arrière des lignes
russes, ce qu'ils ont fait le 25 mai à Gandja. Le 19 mai, 12 jours après
la conclusion d'une trêve avec les Bolcheviks, nous avons reçu l'ordre de
N. Jordania de stopper la guerre à Sadakhlo. "Et c'est seulement à ce
moment que la guerre s'est arrêtée", dixit N. Jordania.
Une nuit, il y
eut un changement de stratégie sans cause réelle.
Au cours de l'été 1920, lorsque la guerre éclata entre les Bolcheviks et
les Polonais et Wrangel. Une Division des Bolcheviks de notre côté *) fut
tellement défaite qu'elle fut retirée du front ; Nous avons vaincu la
deuxième division et l'avons poursuivie. Selon nos informations, les
Bolcheviks n'avaient qu'une Division supplémentaire près de Bakou,
peut-être plus au Caucase du Nord. A cette époque, j'avais plus de 40. 000
hommes à ma disposition
Un soulèvement
a éclaté en Azerbaïdjan le 25 mai ; Je pense que notre victoire aurait pu
conduire à une révolte des Nord-Caucasiens contre les Bolcheviks, comme en
Azerbaïdjan.
C'est
précisément à ce moment-là que nous avons perdu notre Patrie. Et non en
1921.
Contre toute
attente , un événement étrange s'est produit : à la demande de
l'Azerbaïdjan bolchevique, notre Armée victorieuse s'est repliée en deçà
du Pont Rouge (détruit) ; Ce n'est qu'à cette condition que notre ennemi
vaincu (l'Azerbaïdjan bolchevique) a accepté des pourparlers de paix.
Après cette
guerre, j'ai reçu une étrange réprimande de N. Jordania : "Regardez, vous
avez pris dix millions de Manetis pour fortifier Tbilissi, alors que nous
n'avions nullement besoin de ces fortifications ."
"Dieu merci,
nous n'en avons pas eu besoin", répondis-je
Voici quel Patron avait la Géorgie avait ! ...
*) 4500-500 hommes dans la
division bolchevique à cette époque
P.14
Il
ressort de « Mon Passé » que l'Armée n'a quasiment pas pris part à la
guerre. ; Ni en 1919 lors de la guerre d'Akhal-Tsikhe , où après le départ
de la Garde Nationale , qui s'est produit conformément à leur demande,
l'Armée (géorgienne) a vaincu l' ennemi à Potskhovi, franchi la frontière
et redonné Artaan à la Géorgie.
Ici, je ne
peux qu'ajouter qu'après cette guerre, la ville d'Artaan, conquête
marquée par notre sang, a été livrée aux Arméniens.
Artaan, sur la
rive gauche du Mtkvari, où il n'y avait que des casernes, est restée entre
nos mains, mais notre arrivée d'Akhal-Kalaki ne pouvait s'effectuer
qu'avec l'autorisation des Arméniens, car la route était mauvaise , et
le col lui-même était enneigé pendant 6 mois.
Partout N.
Jordania fait l'éloge de la Garde Nationale : « La Garde Nationale a
vaincu l'ennemi au Pont Rouge ; La Garde Nationale a vaincu la principale
force Arménienne près de Bolnissi.» Il en fait donc la salvatrice de la
Géorgie .
En réalité,
c'est son organisation qui a été l'une des raisons de notre perte.
Venons-en
maintenant à la guerre de 1921 (pp. 173-174-175
Notre
représentant Vano Khundadze est arrivé de Bakou. "Il est venu à
l'improviste", dit N. Jordania, et " nous raconte ceci d'une manière
plus détaillée." L'intention de Moscou était évidente. Nous avons mis en
place le Conseil de Défense et commencé à nous préparer en toute
discrétion afin que nul ne soit au courant de ce qui se décidait . Ce
secret était nécessaire pour ne pas semer la panique parmi le peuple et ne
pas créer de crise morale. Le Conseil a été créé le 11 novembre. "La
Géorgie n'avais jamais eu de Conseil de Défense, c'est à dire que personne n'était
réellement responsable de la Défense de l'État. C'était en 1918, 1919
1920.
Lorsque j'ai
été nommé Commandant en Chef en 1920, j'ai demandé la mise en place d'une
telle institution car je n'ai pas pu trouver de plan de Défense de
l'État. J'en ai rédigé les statut et me suis chargé immédiatement de sa
composition .
Après ma
destitution en 1920, ce Conseil de Défense a été aboli, sans tenir compte
du fait
P
15
qu'une telle institution n'était nécessaire qu'en temps de paix
, et c'est
précisément pendant ce temps que l'on peut préparer la guerre, c'est-à-dire les
armes, les vêtements, la nourriture et tout ce dont l'armée a besoin, et
surtout le Plan de Défense, les dispositions essentielles pour la
mobilisation de l'Armée, la disposition des troupes, le renforcement des
frontières ; Bien sûr, le prochain Commandant en Chef doit s'y consacrer
et se préparer à la guerre. Dans notre pays, la préparation de la guerre
équivalait à la mobilisation, et la nomination à la hâte du Commandant en Chef .
Je
ne m'étendrai pas sur l'organisation de l'Armée ainsi que sur sa
mobilisation,
« On s'est
arrangé pour acheter 60 obus en France par l'intermédiaire de «
Corbeil* », raconte N. Jordania. Que représentent ces 60 obus ?
Une batterie de canons ne tiendrait pas une demi-heure dans un combat. Je
pense que ce chiffre est erroné.
*
* *
A la page 176,
les Généraux Odishelidzè et Zakariadzèe sont accusés d'avoir déployé nos
troupes dans les soi-disant « zones contestées » après la conquête
bolchevique de l'Arménie. Celui-ci considère que N. Jordania a tort d'un
point de vue militaire et s'y oppose.
"Mais",
dit-il, "nos stratèges l'ont décidé. Ils considéraient le mont Gori
uniquement comme une forteresse de défense , et non selon ce qu’il
représentait pour ses habitants. "
Par cela, je
pense qu'il donne la preuve qu'il a promis aux Arméniens Borchalo et la
Akhal-Kalaki.
Voilà que pour pouvoir
accuser autrui de ses erreurs, il a inventé une nouvelle stratégie !
Ce n'est que
lorsque les unités de notre Armée y ont été vaincues et que le Général
Odishelidzè a accusé Akaki Chkhenkeli de les avoir dispersées, "J'ai eu le
cœur brisé, qui est le Chef de l'Armée - vous ou Chkhenkeli ? ai-je dit
et je lui ai demandé de démissionner immédiatement."
Mais cela ne
s’est pas réalisé
*)
Tête de la Mission Militaire française
P16
Puis : « Nous
avons tenu des réunions, une session gouvernementale, et il a été décidé
de nommer Kvinitadzè comme Commandant en Chef.
"J'avais
entrepris de lui parler avant que ne commence la réunion. Dès le début de
celle-ci , l'attaque de Noè Jordania a commencé principalement contre
Odishelidzè en prononçant des "noms d'oiseaux", et est passé à
d'autres, nous tenant en un discours et dévoilant des plans alarmants
(emprunts de panique) : il s'avérait que personne ne faisait le poids,
que la guerre était perdue d'avance , que nous devions abandonner Tbilissi
et fortifier Mtskheta,. J'ai tenu ces propos sur son aptitude en cercle
restreint, c'était trop tard."
Pourquoi trop
tard ? Pourquoi avait t'il décidé d'avoir avec moi cet entretien
préalable ?
En réalité, N.
Jordania n'a eu aucun entretien préalable avec moi. Pourquoi voulait-il
me parler à l'avance ? Ne me connaissait-il pas ? N'ai-je pas déjà été à
la tête des troupes pendant la guerre ? Il a inventé « cet entretien
préalable. » , bien sûr, pour pouvoir rajouter dans "Mon Passé" ces
propos plus qu' humiliants sur mon compte .
Alors dans
une telle situation pourquoi insulter le Gén.Odishelidzè et humilier les
autres Généraux en leur demandant "d'abandonner Tbilissi", "de
fortifier Mtskheta", alors que je n'étais même pas leur Commandant
en Chef et, surtout, ne connaissant même pas l'état de nos troupes ?
Ma nomination
en tant que Commandant en Chef s'est déroulée d'une toute autre manière :
Je me suis levé le 15 février et j'étais malade . Ce jour-là, à 9-10
heures du soir, V. Jugheli m'a appelé. Il m'a demandé ce que j'allais
faire dans de telles les circonstances. Je ne savais pas ce qui se passait
parce que je n'étais pas au travail (en poste) et je savais seulement que
la guerre avait commencé.
La situation
est-elle critique à ce point pour que ayez besoin de mes services ? »
ai-je demandé. Il a commencé à s'expliquer au téléphone. Je l'ai
interrompu et j'ai dit : « Ce n'est pas la peine de parler au téléphone,
je viendrai vous voir, car ma maison est juste à côté du Quartier Général
de la Garde Nationale.
"Non, je viendrai chez vous " , et il est venu.
Il m'a expliqué la situation. L'armée dans les zones contestées était
vaincue, il m'a demandé si je participerais à cette guerre. Je lui ai dit
que le Gouvernement m'avait appelé plus d'une fois, et s'il m'appelait,
bien sûr, j'irai car quand j'ai été congédié
P.17
j'ai toujours
dit au Gouvernement, - si vous en avez besoin de moi , je me tiendrai à
votre disposition.
J'ai compris
pourquoi V. Jureli est venu me voir et je lui ai dit : « Vous savez que
je connais votre décision de me congédier , et peut-être pensez-vous que
ceci pourrait être la raison de mon refus ; Alors venez en personne. Pour
moi, ce n’est qu’ un détail. Ne vous inquiétez pas, si le Gouvernement
m'appelle, bien sûr, comme toujours, je viendrai.
Il est parti
et après une heure ou deux, alors que j'étais couché, une voiture est
venue et m'a emmené à l'appartement de N. Jordania.
Je suis entré. Là se trouvait une grande table où était disposée une
carte, et autour de cette table, à sa tête était assis N. Jordania, et
autour N. Ramishvili et d'autres , ainsi que sur une deuxième table
attenante à celle-ci, d'autres personnes ; Elles étaient au moins 30.
Le Général Odishelidzèet le Général Zakariadzè se trouvaient dans la
première salle. Dans un coin N. Jordania m'a expliqué la situation. Elle
était bien pire: il s'avérait que non seulement l'Armée positionnée
au-delà du tunnel était vaincue, mais également les 6 bataillons sous le
commandement du Gén.Djidikhia , près du Pont Rouge envoyés à son secours
se repliaient également. N. Jordania a ajouté que le lendemain matin
l'Armée russe commencerait à attaquer depuis l'Azerbaïdjan au Pont Rouge,
d'où les bataillons de Djidjikhia avaient été évacués.
Il m'a posé une question : "Votre plan" ?. J'ignorais où étaient
positionnées après la défaite notre Armée et nos unités de la Garde
Nationale, avions-nous une armée en renfort et si oui ,où se
trouvait-elle ? . En un mot, je n'avais pas pleinement connaissance de
la situation réelle et qu'aurais-je dû répondre à cette question ?
Comment ne pas perdre patience .
Je lui ai
répondu énervé : Noe Nikolaevich, ils créent un plan de guerre comme une
femme crée un enfant. Avant tout en temps de paix, un plan de guerre où
toutes les éventualités auraient dû être envisagées et
progressivement préparées, aurait dû être élaboré . Le Commandement a
donc probablement un plan d'action future. Je ne peux qu'être d'accord ou
y apporter des amendements." A la question de N. Jordania, le Général
Odishelidzè a répondu qu'il avait ordonné à l'Armée de battre en retraite.
A ma question, -" où et comment notre Armée est-elle positionnée ? Le
Commandement n’a pas pu répondre.
P.18
Puis
N. Ramishvili est intervenu et a dévoilé son plan.
En résumé, il fallait rassembler l'Armée à Foïlo, traverser le fleuve Mtkvari et attaquer l'ennemi dans le dos.
Bien sûr, je ne pouvais pas être
d'accord avec ce plan tellement insolite . L'ennemi est déjà au tunnel,
nos
troupes battent en retraite et sont même dispersées, ce qui apparût
clairement le lendemain matin. Demain
matin l'ennemi arrivera sur Tbilissi
en provenance du Pont Rouge et de Borchalo , et avant que nous
puissions rassembler l'Armée à Foïlo, l'ennemi entrera dans Tbilissi,
car personne ne pourrait résister à l'ennemi en provenance de Lori et de
Borchalo.
A ma question : « Comment pouvons-nous traverser le Mtkvari à Foïlo ?,
il m'a répondu : "Il y a un ferry là-
bas." Je lui rétorquais "Vous ne
pourrez pas faire passer l'Armée de Kuki à Vera avec un ferry, comment
pouvez-lui faire franchir le Mtkvari, quand l'autre rive est aux mains de
l'ennemi ? "
Mais rien n'y fit, etle plan fut adopté à mains levées et ils ont
seulement entériné ma nomination en tant que Commandant de cette unité.
La réunion prit fin. Certains ont pensé que j'avais été nommé Commandant
en Chef. (Ici à Paris, Benia
Chkhikvishvili m'a dit qu'il avait levé la
main lors de cette réunion pour que je sois nommé Commandant en Chef).
Quand tout le monde fût parti, j'ai dit à Noè Jordania devant V.Jureli
que j’avais stoppé: "Vous pourriez
penser que je suis d'accord avec les Russo-Bolcheviks, que je suis un Traître à la Patrie et ainsi de suite… Ça
n'a pas d'importance pour moi; Le plan adopté est irréalisable ; Avant de
rassembler des forces à Foïlo,
l'ennemi entrera dans Tbilissi, car personne ne peut lui tenir
tête. C'est pourquoi ce plan est mauvais et je démissionne de ce
poste."
C'est alors que N. Jordania a commencé à dénigrer , le Général
Odishelidze, disant qu'il était un
Commandant indigne, qu'il n'était pas
apte à diriger les troupes, etc... Je lui ai demandé: "C'est seulement
maintenant , après la défaite de nos troupes, que vous avez cette opinion
sur le Général Odishelidze ?"
P.19
"Non", m'a-t-il répondu fièrement, j'ai toujours été de cet avis"
Compte tenu de ce qui s'est passé lors de la réunion, ajoutons sa
réponse et vous comprendrez ma réponse :
"C'est donc une faute de votre
part ai-je dit en russe (Prestouplenie), d'être partisan de
cet homme tout
en le maintenant à la tête de l'Armée en lui confiant la
Défense de la Patrie en temps de guerre."
Je l'ai quitté et j'allais partir quand N. Jordania m'a dit : "Venez
quand même demain matin au Quartier
Général, je parlerai à Zakariadze sur
la façon de se comporter."
Le lendemain, 16 février, je me suis rendu au Quartier Général. (L'ennemi
ayant attaqué nos troupes dans
les zones contestées le 11 février).
A midi, nous savions déjà que les Russes avaient franchi la frontière de
l'Azerbaïdjan, attaqué notre Armée
en la contournant par la gauche à
l'aube, et nous savions aussi que des déserteurs avaient déjà fait leur
apparition dans Tbilissi. C'est à ce moment, que le Général Odishelidze
entra dans la pièce où je me
trouvais et me dit : "Je te confie l'Armée, je te
souhaite la victoire."
Voici dans quelles circonstances j'ai été nommé Commandant en Chef.
Le Général Odishelidze a été nommé Conseiller militaire du Gouvernement de
N. Jordania, c'est-à-dire qu'i
l pouvait contrôler, estimer et évaluer mes
actions pour le compte de N. Jordania.
Regardez ce qu'il écrit sur moi (178 p.) : "Chaque fois que je me
rendais ( deux fois par jours) au Quartier
Général, Kvinitadze répétait
-- la seule issue est de se replier, de réduire la grande ligne de front ,
d'installer les canons sur les hauteurs, et de là, défendre Tbilissi,
l'ennemi ne pourra pas pénétrer dans la ville
maintenant, il va nous
barrer la route, nous encercler etc... .
Bien sûr, je n'ai jamais parlé de la sorte à N. Jordania , ceci est une
invention tel qu'il ressort clairement de
ses propos. Comment aurai-je pu
dire que depuis Mtskheta, avec mes canons, j'empêcherai l'ennemi
d'entrer dans la ville ; De quelle repli avais-je besoin pour cela ?
Le col de Soranlouri
est au moins
à 30
kilomètres de Mtskheta, et nos canons n'ont qu'une portée de 7
kilomètres.
P.20
Voici comment
un mensonge est quelquefois révélé.
N. Jordania
lui-même voulait dés le début abandonner Tbilissi sans combattre C'est
moi qui l'ai interrompu et lui ai dit : « Donnez-moi mille hommes et je
combattrai l'ennemi, car quitter Tbilissi sans combattre me parait
impossible.
Et ici, à
Paris, Sp. Kedia m'a fait m'a rappelé un souvenir et a écrit dans son
journal "Gushagi".-Il s'avère que N. Jordania s’est rendu à l'Assemblée
Constituante et y a annoncé que nous devions quitter la ville sans
combattre, et que c'était l'avis du Commandant en Chef.
En 1921,
lorsque j'ai été nommé Commandant en Chef, comme le lecteur le sait, N.
Jordania s'est exprimé devant l'Assemblée Constituante sur mon
incompétence en « cercle restreint » et s'est appuyé sur l'avis de ce «
Commandant incompétent »
Sp. Kedia (
à
Tbilissi)
ne l'a pas cru et est venu me voir accompagné de plusieurs membres (de
l’Assemblée Constituante) et m'a demandé : "Est-il vrai que nous
quittons Tbilissi sans combattre ?" Ma réponse a été : je me tirerai une
balle dans la tête, plutôt que de laisser la Capitale à l'ennemi sans
combattre, . »
Plus de la
moitié de toute nos Forces avait déjà été vaincues et dispersées.
Pour Prendre
avec ces Forces, je suis allé à Sandari accompagné de V. Jureli et nous
avons pu constater : que seulement 700-800 hommes de l'Armée dont un
bataillon du 1er régiment de l'Armée sous la direction de du Colonel
Gegelashvili, et le reste de la Garde Nationale arrivaient du tunnel.
*
* *
La situation
était la suivante :
L'ennemi a
franchi le Tunnel ; Les Russes venaient du Pont (Rouge) détruit .
L'ennemi se
dirigeait vers Tbilissi selon deux itinéraires. Nous n'avions pas de
Forces pour lui faire face près de Tbilissi. Et ce n'est seulement que
maintenant, comme toujours, que j'ai été soudainement invité à être le
Commandant en Chef, je n'ai pas trouvé le Plan de Défense de l'État, j'ai
immédiatement posé
P.21
la question
primordiale au Gouvernement : pour faire la guerre, comme je l'ai faite
en 1920, pour ainsi dire était - si notre résistance s'était arrêtée à
Tbilissi, la guerre se prolongerait-elle après la chute de Tbilissi ?
Ils ont décidé, comme en 1920, et à juste titre, que nous ne mettrions
pas fin à la guerre à Tbilissi et continuerions à résister à l'ennemi.
Selon cette
résolution, tous les Ministres et Ministères devaient être
immédiatement transférés à Koutaïssi, le Président du Gouvernement, le
Vice-Ministre des Affaires étrangères K. Sabakhtarashvili et l'Assemblée
Constituante resteraient à Tbilissi ;
À
cet effet
un train
spécial avait été préparé pour eux, chacun ayant été informé qu'ils
devait être prêts à embarquer dans le train dans une heure, l'abandon de
Tbilissi et son évacuation ayant été décrété par le Gouvernement ; Le
choix lors du retrait des troupes étant évidemment du ressort du
Commandement.
*
* *
Continuons le
livre : à la page 179 : Comment aurais-je pu dire :
“ La
route est coupée, il ne reste qu'une seule issue - la route de Mtskheta.“
Mais Tout le monde sait que pour se rendre de Garè-Kakheti à Mtskheta il
faut passer par Tbilissi.
*
* *
"Dans Mon
passé" - Il s'avère que l'informateur personnel de confiance de N.
Jordania était le Général Lebidinsky, qui (p. 175) semble avoir été en
relation avec la mission bolchevique parce qu'il a organisé une réunion
secrète chez lui avec N. Jordania et les représentants cette mission ,
bien sûr, avec l'autorisation de la mission bolchevique.
Il est dérisoire et caractéristique de parler des propos tenus lors de ce
rendez-vous. Il s'est avéré que , N. Jordania a réalisé que ce représentant souhaitait point que Moscou nous attaque.
"Libidinski a probablement eu une influence
sur lui" et pour que la guerre n'ait pas lieu, il fallait faire des
concessions, par exemple, la libération des "prisonniers bolcheviques
“.
P.22
" J'ai
préféré les intimider en disant : "Les peuples du Caucase, comme vous
le savez certainement, sont mécontents du régime de Moscou, et si ils
ne se sont pas soulevés jusqu'à présent , nous en sommes la cause"
et dés que vous nous agresserez, nous déclencherons partout des
insurrections
dans votre
dos. Ce argument l'affecta. "Ce n'est qu'à ce moment que j'ai réalisé
qu'il avait été missionné par Moscou pour me rencontrer car il a dit :
c'est vraiment du sérieux , et j'en informerai Moscou.“
Bien entendu ,
il l'a informé pour que des mesures soient prises contre ce soulèvement.
C’est un tel
Premier Ministre que nous avions à la tête du Gouvernement.
*
* *
A la page 180,
il insinue que j'ai apporté deux preuves (arguments) pour
décider du retrait :
„il me
les a citées : Deux éclaireurs de Moscou sont arrivés à Sabourtalo
en provenance de Kodjori .
Donc la voie
est libre
. "Le savoir militaire dit que là où passent deux éclaireurs,
toute une compagnie passe, et là où une compagnie passe, passe tout un
régiment“
Premièrement,
- Kodjori était entre mes mains; Je n'aurais pas pu dire cela. En réalité,
l'ennemi (ses unités ) ne venait pas de Kodjori et de
Saburtalo, mais de Manglissi par la plaine de Diromi.
Quant au
savoir militaire, il ne préconise rien de tel . Peut-être qu'au cours
d'une conversation et non pendant notre dernière guerre, j'aurais
prononcé une des phrases de Clausewitz, (je me remémore)
:
là où passe un
cerf, un homme passe, et où passe un homme, une armée entière passe. La
signification de ces mots est claire.
Quant à la
deuxième preuve , elle est particulièrement infondée ; Vous ne pouvez pas
comprendre de quoi il s'agît . En fait, la situation était la suivante :
le 24 février, la cavalerie russe avait déjà traversé Nori avec des « Olginsko »s
et s'était emparée de Mamkod, Gldani, Avchala et de la gare d'Avchala.
La Garde Nationale a quitté les positions de Navtlouri.
Dans l'après-midi, Alexandre Dgebuadzè
est
arrivé
blessé de Navtlouri
, et
m'a dit
avoir vu
que les Russes avaient des chars ou des véhicules blindés
.
P.23
Le Monastère
de Shavnabadi sur la crête de Soghanluri, qui surplombe Ortachala, a été
pris par les Russes.
Dans la
matinée du 24 février , venant de la plaine de de Diromi (près de
Nakhshirgora) l'ennemi ( un petit détachement de Montagnards) dirigé par
Shalva Karumidze a été contraint de battre en retraite.
On pourrait
dire que j'étais déjà encerclé.
Telle étais la situation pour Tbilissi.
La situation
générale était la suivante : La onzième armée, composée des 35 000 hommes
de Gecker, arrivait directement de Bakou vers Tbilissi. Une de ses unités
a attaqué à Zakatala en Kakhetie, nos unités sous le commandement du
Général Akhmeteli et du Général Tchavtchavadzè les forçant à
battre en retraite.
La huitième
Armée sous le commandement de Lewandowski envahit la Géorgie par le nord.
Cette armée progressait déjà par la route du Caucase, par le col de
Mamisoni et sur bords de la Mer Noire.
À Ducheti les
Généraux Akhmeteli et Tchavtchavadzè furent capturés par les Bolcheviks
venus du Caucase. Le Général Akhmeteli est mort en captivité, le Général
Tchavtchavadzè a été libéré de captivité après la guerre.
Voici les
mesures que j’ai prises pour le repli : J'ai envoyé Shanidze avec un
détachement de volontaires et un train blindé à Avtchala, et j'ai repris
la gare à l'ennemi, pour lui faire croire et le convaincre que
nous resterions à Tbilissi le lendemain, avec une dernière
unité de défense (un
millier d'hommes du 1er Régiment sous le commandement du Colonel Gueguelashvili).
Vers 20h-21h
j'ai attaqué le Monastère de Shavnabadi et nous l'avons repris.
A minuit, ,
nous avons commencé une retraite générale.
Personnellement, j'ai quitté Tbilissi à cheval, avec 4 canons , 300 hommes
et une unité de cavalerie, et pris position derrière la plaine de Diromi à côté
de Mukhat pour pcouvrir nos troupes qui venaient de Kodjori , l'ennemi
étant arrivé dans la plaine de Dighomi. J'avais repris le village de
Digomi avec une Compagnie et il s'est avéré impossible de continuer le
combat pour Tbilissi et
P.24
nous avons été
contraints de nous replier sur Mtskheta pour continuer la résistance.
Le jour
suivant , nous nous n'aurions pas réussir ce repli.
Quand je suis
arrivé à Istanbul, j'ai reçu une lettre de Tbilissi m'informant : que
Gecker (Commandant en Chef des Bolcheviks) a dit : « Si il fallait décorer
quelqu'un pour le repli (stratégie
du repli),
le Général Kvinitadzè devrait recevoir toutes les décorations, pour
m'avoir échappé. » C'est ainsi que l'ennemi apprécia ma retraite.
*
* *
P.182 , Il
s'avère que N. Jordania s'est endormi dans le train et s'est réveillé,
comme il le dit, à Arstapa (Arstapa et en Azerbeïdjan). Il avait vu des
soldats de l'Armée et non de la Garde Nationale quitter Tbilissi. Il a
été interrogé et a découvert qu'ils quittaient Tbilissi "sans un seul
officier". Il n'a pas réalisé qu'il s'agissait de déserteurs. Car ils
n'avaient pas d'officiers et depuis longtemps. Il n'a pu réaliser que des
piétons n'auraient pas pu rattraper son train.
Voyons
maintenant quelle conclusion N. Jordania tire de ces événements . Il
écrit : « Maintenant j'ai tout compris, le front de Mtskheta était le
prétexte pour terminer la guerre, je suis parti vers Gori. Là, j'ai
rencontré les wagons du quartier Général et de Kvinitadze, tous éparpillés
en désordre dans le parages. »
Il était
donc convaincu de la trahison du Commandant en Chef et il est reparti
impassiblement pour Gori, où il a vu les wagons du Commandant en Chef et
de son
État-Major.
Pourquoi ne
s'est-t-il pas rendu chez le Commandant en Chef. Pourquoi ne lui a-t-il
pas demandé des explications , pourquoi n'a-t-il pas pris les mesures
appropriées ? .
Parce que tout
cela a été inventé ici à Paris pour porter l'opprobre sur le Commandant
en Chef, lequel avait rompu toutes relations avec lui .
Malencontreusement pour lui, à ce moment je me trouvais à Mukhatgverdi,
où je passais en revue mon Armée, les héros de Tabakhmela, qui se
repliaient par la rive droite du Mtkvari sous le commandement du Général
Andronikashvili.
P.25
De là, j'ai
observé les unités de notre Armée qui se repliaient sur la rive gauche du
Mtkvari, sous le commandement du Général Mazniashvili. Quand elles se
sont approchées d'Avchala, voici ce que j'ai vu : Brisant l'encerclement
cette Armée avait ouvert une brèche , mis les canons en batterie et
également attaqué l'ennemi avec ses engins blindés. Elle a chassé
l'ennemi vers le nord et s'est dirigée vers Mtskheta.
Vers midi, le
25 février, le général Zakariadzè vint nous retrouver à cheval ; Il m'a dit
que l'Armée avait été démantelée à Mtskheta. Je suis venu et j'ai vu à
la gare et dans les environs que ce n'était pas l'Armée qui avait été
démantelée, mais la Garde Nationale .
Je me suis
adressé à V. Jureli et à son
État
Major pour que la Garde Nationale soit reconstituée.
A ce moment ,
les unités de l'Armée qui se retiraient de Tabakhmela, prenaient
position devant Mtskheta.
V. Jureli et
son
État-Major
ont tenté, mais n'ont rien résolu .Il m'ont dit que ce sera seulement à
Gori qu'on pourra reconstituer
la
Garde Nationale.
Il était
impossible de s'arrêter à Mtskheta, car profitant de la désintégration de
la Garde Nationale , l'ennemi irait directement à Mukhrani, donc il nous
prendrait à revers.
Le lendemain
26 février, conformément à mes ordres , j'envoyai l'artillerie à Gori via
Mukhrani, et l'Armée en direction d'Akhal-Kalaki. Je pensais que la Garde
Nationale serait reconstituée à Gori. J'ai embarqué les Cadets dans mon
train entre Mtskheta et Gori, je pense à Grakali ou Kaspi.
Quand je suis
arrivé à Gori, il s'est avéré que V. Jureli et son Etat-Major n'ont pas pu
stopper la Garde Nationale pour la remettre en ordre ; Dispersés leurs
hommes partaient vers Khashouri.
A Gori,
l'ennemi s'approchait de nous. Je suis resté jusqu'à ce qu'il fasse
complètement nuit. Des obus ennemis tombaient autour de mon train. Je n'ai
fait démarrer mon train que lorsque que les défenseurs de notre Armée, sous
le commandement du Gén. Sumbatashvili sont arrivés près du train.
Mon
Etat-Major
ainsi que mes Cadets et Monsieur David Sarirashvili m'en sont témoins.
P.26
*
* *
N. Jordania
ne s'est est pas contenté de ce qu'il a écrit sur les officiers et 183 p. Il
ajoute :
„Il
s'est avéré que lors de l'évacuation de Tbilissi, les officiers ont
abandonné leurs troupes, et se sont rendus dans leur demeures en "
chargeant" femmes et enfants. " chargeant" écrit N. Jordania. Les femmes
et les enfants sont-ils considérés comme du bétail ?!
Puis « déjà à
Gori, on parlait entre les officiers de partir à l'étranger et ils étaient
en train d'établir une liste de départs . J'ai appris cela à Batoumi."
C'est quoi ! A qui voulaient t'ils soumettre cette liste ?
Il faut
remarquer la persistance avec laquelle N. Jordania cherche à charger les
Officiers .
Il y écrit sur
les déserteurs, mais ces déserteurs étaient ses Gardes Nationaux
préférés. Tout d'abord, lors de la bataille de Khrami, Tbilissi s'était
remplie de fuyards . Des bataillons de la Garde Nationale se dispersaient
et regagnaient leurs leurs villages. (p. 182 et 183) il écrit « Aucun
préparatif pour la poursuite de la guerre. Ils m'ont dit qu'ils
allaient renforcer (la
ligne de défense)
sur le col (qui le lui a dit ?
Je n'ai pas vu cet homme avant Kutaisi
(Ceci
est ma remarque ), les routes de montagne sont occupées etc... . J'étais
malade, et je me suis quand même rendu à cheval pour inspecter les
fortifications. Arrivé au col , pas de fortifications, pas de tranchées,
aucun homme, pas de pré zone, seulement des désertions innombrables.
Je confirme
qu'il y a eu une position choisie et renforcée par l'Ingénieur Colonel
Takaïshvili, mais en montagne et pas sur les routes.
Ces tranchées
ont été occupées après la bataille de Khashuri par notre défense arrière
sous le commandement du Général Mazniashvili, après la fuite de la Garde
Nationale à Tsipa.
Les bataillons
de la Garde Nationale n'ont pas pu être reconstitués à Gori " V. Jureli m'a
demandé de la réorganiser à Khashuri.
À
Khashuri je leur ai donné presque 3 jours . L'Armée seule tenait les
positions devant Khashuri.
Pour la bataille de Khashuri, j'ai demandé à la Garde de commencer
l'attaque à 6 heures : Elle ne s’est
exécutée qu'à 8-9 heures Elle aurai dû
contourner
l'ennemi par son l'aile droite .
P.27
Avec de la
neige jusqu'aux genoux, l'Armée est passée directement à l'attaque dans la
plaine de khashuri,. De toutes façons , notre attaque a été victorieuse
: dans la soirée , les Bolcheviks ont abandonné leurs canons.
Le Quartier
Général pensait déjà que nous commencerions la poursuite dans la matinée.
Il s'est produit un événement étrange, mais coutumier pour les Gardes
Nationaux .
Dés qu'il fit
nuit , N. Jordania a demandé à sa chère la garde Nationale de quitter
ses positions et de se positionner au-delà de la crête de Surami, à Tsipa.
Au matin,
l'ennemi apparut sur le col de Surami, en direction de l'ancienne voie
ferrée, et fit reculer nos troupes, prenant à revers notre Armée qui
était positionnée devant le tunnel. Nous avons été obligés de quitter la
crête de Surami.
Je dois
mentionner que l'ennemi, qui avait traversé la crête de Surami par
l'ancienne voie ferrée a été attaqué par les unités du 7 ème Régiment
du Colonel Iase Vachnadzè, permettant aux unités de Mazniashvili de se
retirer par le tunnel.
*
* *
Les lecteurs
penseront que j'ai la haine de la Garde Nationale et de ses membres. N.
Jordania quant à lui accuse le Commandement, les Officiers et passe sous
silence l'action de l'Armée. Pour ma part je condamnait la Garde
Nationale et je condamne encore son organisation. Ils y ont établi de
telles règles, créé de telles conditions d'éducation et d'apprentissage
qui ne faisaient qu'offenser les gens, ajoutez à cela le fait qu'il n'y
avait ni discipline ni respect des anciens . Partout et en permanence ,
des rassemblements et des résolutions . Même Les Officiers s'y perdaient.
Il y avait des personnes au Quartier Général de la Garde Nationale qui
n'avaient aucune notion des affaires militaires.
Le Quartier
Général de la Garde Nationale était incompétent pour la conduite des
affaires militaires. Ce Quartier Général ne comportait aucun Géorgien ; Il
était international Il n'y avait que des Arméniens, des Russes, des Juifs
russes, des Tatars et autres...
Ils avaient
toujours un technicien-stratège étranger dans ce Quartier Général. Ce
n'est qu'en 1920 que le Colonel Djidjikhia (
de l'Armée)y
a été muté.
P.28
Un
exemple:
Lors des
événements d'Akhal-Tsikhe, l'État-Major
de la Garde Nationale ma importuné : ils venaient chaque jour, me
donnaient tel ou tel conseil, réclamaient telle ou telle action, et me
disaient enfin qu'ils avaient un cavalier, un Général, et que je devais
écouter son plan.
J'ai été d'accord. Ils l'ont introduit. Je l'ai vu et
j'ai souri. C'était mon ami d'école. son nom de famille était Felitsin,
avocat militaire et Gouverneur général de la Révolution à Irkoutsk. De là,
après le démantèlement de l'Armée blanche, il est arrivé et a été muté au
Quartier Général de la Garde Nationale en tant que stratège :
Je l'ai salué
dès que je l'ai aperçu : « Zdravstvui, Petia ! Bien sûr, son plan n'a été
d'aucune utilité.
*
* *
J'ai toujours
eu une bonne opinion du peuple géorgien et de ses connaissances en matière
militaire .
Mai laissons le thème des Officiers de côté.
Lorsque nous
avons pris Azrumi lors de la dernière guerre russo-ottomane, nous avons
saisi 8 drapeaux . Afin prendre une photo de cet événement , 8 militaires
de l'Armée ont été dépêchés ; Bien sûr, les plus décorés ont été
choisis : les Géorgiens avaient été appelés pour certains sur le front
occidental, en Russie, et dans l'Armée du Caucase. Parmi ces 8 soldats
figuraient quand même deux Géorgiens, un Gelovani, j'ai oublié le
deuxième nom, il se terminait par dzè.
Enfant et
officier, je passais des étés en Kartlie ( à Satsitsiano, Satakhniano,
et Sieristavo) ou Kakhetie mais malheureusement , je n'ai pas eu la
chance d'aller dans l'ouest de la Géorgie.
J'avais 15-16
ans, j'étais élève d'une école militaire. Je me promenais une fois dans le
parages Dzegvi lorsque j'ai rencontré un paysan à Paradja..
"Bonjour„
"
bonjour". Nous poursuivions la même route . " Êtes-vous soldat ? " "Non.
Je ne suis pas soldat. "
« Alors
pourquoi portes-tu ces insignes ?
« Je suis
élève d'une école militaire.
« Quand tu
auras fini l'école, seras-tu soldat ? »
P.29
"Non, si je
quitte l'école, je serai envoyé en Russie, où l'on m'enseignera les
affaires militaire pendant encore deux ans"
« Et après ? »
m'a-t-il dit.
« Si j'étudie
bien, je serai officier.
« Et après ? »
me demanda-t-il à nouveau.
Il commençait
à m'ennuyer et j'ai répondu: "Je serai Général."
"Alors étudie
bien et deviens Général."
« Que
t'importe que je sois Général ou pas ?
" Comment çà ?
" Me dit-il soudain : " Tu vas devenir Général, nous commander et nous
chasserons les Russes. "
Je l'ai
regardé avec surprise et j'ai dit: "Que dites-vous là ? .Il y a beaucoup
de Russes, ils sont puissants."
"Alors quoi ,
m'a-t-il répondu fièrement, si j'intègre ta Compagnie, je renverserai 10
dix hommes avec cette épée."
Je suis rentré
chez moi et j'en ai fait part à mon père qui avait passé 58 ans dans la
cavalerie de l'Armée russe.
„Pourquoi
as-tu été surpris, nous avons eu au cours de notre histoire des moments
où nous avons obligé des ennemis plus puissants a quitter notre Patrie :
Crois les gens du peuple, ils ne te trahiront pas, et que te dire des
gens qui ont de l'instruction? Tu t'en rendra compte par toi-même. "
Nos propos (ceux
que j’avais tenu avec le paysan que j’avais rencontré à Paradja)
se sont réalisés, en 1920 je suis devenu Commandant en Chef et nous avons
expulsé les Russes de Géorgie. Mais... comme vous le savez, ce fut en
vain.
Pendant mon
mandat à la tête de notre
École
Militaire, mon opinion s'est renforcée à propos de l'esprit militaire
qui caractérise le peuple géorgien .
L'histoire de
la Géorgie est principalement marquée par l'histoire de ses guerres. Les
envahisseurs médiévaux qui ont conquis les Balkans, qui n'ont presque
conquis Vienne et aussi l'Afrique du Nord, l'Espagne et on envahis la
France, sont venus également chez nous. Mais à la fin, nous les avons
quand même chassés. Les choses se sont compliquées lorsque nous nous
sommes retrouvés seuls entourés ( des montagnes du Caucase, des Perses,et
des Ottomans).
Au 18ème siècle, nous avons pu vaincre l'ennemi , grâce au génie du roi
Erekle II.
P.30
Mon opinion
sur mon peuple est parfaitement corroborée par les bataillons et les
Cadets pendant la guerre de 1921 à Tabakhmela.
*
* *
Je vais
maintenant aborder les événements de Batoumi.
À la page 184,
N. Jordania écrit : « Soudain, les Ottomans nous ont attaqué par surprise
du côté de Batoumi et ont voulu s'emparer de la ville ; Nous nous sommes
trouvés entre deux feux."
Les troupes
Ottomanes étaient déjà entrées dans Batoumi. Malheureusement, N. Jordania
n'écrit pas pourquoi l'armée ottomane était rentrée dans Batoumi.
D'après ses
écrits, il semblerait que les Ottomans aient attaqué notre Armée par
derrière.
Bien
évidemment, la guerre entre nous et les Ottomans s'est déroulée d'une
manière totalement différente.
-Le 11 mars,
nos troupes occupaient des positions près du pont Samtredia, sur la rive
gauche du Rioni.
-Le 12 mars,
j'arrivais du front à Batoumi pour organiser notre dernière résistance.
J'y suis arrivé à temps.
J'ai été
surpris de voir des Tatars garder les rues de Batoumi. Il s'avère que N.
Jordania a permis aux Ottomans d'amener leur Armée à Batoumi. Il n'a
même pas demandé l'avis du Commandant en Chef et ne l'a pas informé non
plus.
J'ai
questionné N. Jordania à ce sujet.
J'ai eu la
réponse suivante , mais à vrai dire, je n'ai pu obtenir de réponse parce
qu'il m'a dit : les Tatars sont nos amis.
J'ai eu la
vraie réponse ici, à Paris.
D'après
l'histoire de l'Assemblée Nationale d'Ankara publiée en français, il
semble que notre représentant ait livré Batoumi aux Ottomans à Ankara. (Ce
fait a été publié dans le journal "Kavkasia").
Concernant les
patrouilles, j'ai ordonné au Gén. Purtseladzè Commandant de Batoumi , de
marcher (de
se positionner)derrière
les patrouilles des Tatars dont l'effectif était de moitié (par
rapport aux nôtres).
P
31
J'avais des
doutes, et la prudence est bonne conseillère.
J'ai
immédiatement transféré la Division Artmeladzè de Nataneba à Batoumi
(elle ne comportait que 4 bataillons) et j'ai conquis tous les forts ;
Sauf Bortskhani situé plus bas, où les Tatars s'étaient déjà installés.
*
* *
Quant aux
négociations avec les Russo-Bolcheviks (p. 184), elles ne sont pas non
plus exactement décrites.
N. Jordania
écrit "Afin de gagner du temps pour élaborer une trêve, nous avons convenu
de négocier avec les Bolcheviks " Cette trêve devait être ratifiée à
Batoumi par le Gouvernement.
Pourquoi N.
Jordania a-t-il voulu "gagner du temps" et pourquoi la ratification
devait-elle être faite par le Gouvernement et non par le Parlement ?!
le 15 mars Gr.
Lortkipanidze et Soso Gedevanishvili ont été envoyés à Samtredia en tant
que représentants du Gouvernement pour signer la trêve . Ils ont signé le
16 mars, et à 9-10 heures le 17 au soir ils ont amené dans mon wagon un
Commissaire bolchevique qui m'a dit que la guerre était finie, qu'un
traité de paix avait été signé, et que ceci serait publié le lendemain
dans un journal .
Je l'ai
conduit à la voiture du Gouvernement où il a été reçu par E. Gegechkori en
ma présence.
Une
conversation intéressante a eu lieu entre eux : je n'en parlerai pas ici
car cela n'a pas d'importance pour mon récit.
Le matin du 18
mars, alors que la bataille avec les Tatars battait déjà son plein, un
messager des Bolcheviks est apparu, s'approchant de Batoumi, mais n'est
pas entré dans la ville, au contraire, s'en est un peu tenu à l’écart.
De quelle
ratification parle N. Jordania ?!
Comment notre
Armée, positionnée sur le pont du Rioni, aurait-elle pu interdire à un
Commissaire ou à un messager bolchevique de s'introduire, si le traité
n'avait pas été signé ?
P.32
Nous nous
sommes retrouvés entre deux feux ." Écrit N. Jordania.
Ajoutez à cela
(p. 184) : « il nous fallait choisir entre deux options : soit accepter
la situation et reconnaître l'occupation de Moscou, soit partir à
l'étranger avec le Drapeau National et y poursuivre la lutte. Afin de
gagner du temps, nous avons convenu de négocier avec les Bolcheviks pour
élaborer une trêve qui devait être ratifiée par le Gouvernement de
Batoumi."
Les Tatars ont
commencé à lutter contre nous à Batoumi alors que N. Jordania était
embarqué sur le navire "Kirali" pour partir à l'étranger.
Simultanément
une trêve avait été conclue avec les Bolcheviks. Le
Gouvernement a donc fait le choix , non seulement de se réconcilier
avec les Bolcheviks, mais également de partir à l'étranger.
Lorsque j'ai
été nommé Commandant en Chef le 16 février, j'ai pu apercevoir deux
officiers ottomans au Quartier Général, Kiyazim-Bey et son adjoint Talaat
Bey. Il s'est avéré que tous deux semblaient avoir parlé directement avec
Angora et Moscou (p. 181, §. 4, 5, 6). J'ai fait interrompre ces
pourparlers .
K.
Sabakhtarashvili, avec l'assentiment de N. Jordania, voulait me persuader
que les Ottomans étaient nos amis et que leur Armée sous le commandement
de Karabekir Pacha se précipiterai contre les Bolcheviks (russes) ; Le
matin, il me disait qu'ils déclencheraient la guerre le soir, et le soir
il me disait : le matin.
.
Il a ajouté :
« Nous avons réussi à vaincre simultanément les Ottomans et la Russie, ce
que l'Entente n'a pas pu. »
Je leur ai dit
à tous deux : depuis quand les Ottomans sont-ils nos amis,
pensez-vous que Kemal-Pacha en guerre contre Antastana (kazakstan)
déclenchera les également les hostilités contre la Russie à cause de
nous ,Russie qui par ailleurs leur fournit des armes et tout soutien. ?
Je n'ai pas réussi à les convaincre : ils ont fait entrer leur Armée dans
Batoumi. Quand j’y suis arrivé en provenance du front, il s'est avéré que
les unités de l'Armée tatare étaient déjà à Khulo et Akhal-Tsikhe.
Trois jours
plus tard, nous avons appris que la cavalerie russe, sachant certainement
qu'une trêve avait été conclue, avait quitté Khulo et se dirigeait vers
Batoumi… J'ai relaté cette histoire au Gouvernement ; Il ne m'a pas cru,
et probablement: que l'armée russe n'affronterait pas les Tatars.
P.33
À
la page 185, N. Jordania écrit qu'il a pris des mesures pour empêcher que
le Gouvernement
ne soit livré aux
Bolcheviks.
J'ai
agi moi
aussi, et
surtout d’une
manière
sans équivoque.
Des officiers et des personnalités politiques sont venus me voir et m'ont
demandé
quelle serait
ma position
s'ils
emprisonnaient
le Gouvernement.
J'ai répondu brièvement: "Vous
aurez à passer
sur
mon cadavre"
Si
je n'avais pas amené les bataillons d'Artmeladze à Batoumi, pour lesquels
j'avais organisé un défilé sur la place, qui aurait empêché le
représentant ottoman Kiyazim Bey
(qui
savait à coup sûr que Batoumi serait remis aux Ottomans)
de capturer le
Gouvernement
afin de
le livrer à la Russie !
À
la page 185, N. Jordania cite ses propos tenus
avec les Bolcheviks
géorgiens libérés
de prison
dans lesquels
il leur
aurait dit "qu’ils aideront notre armée contre les Tatars".
Sa
proposition
faite aux
Bolcheviks
Géorgiens contredit l'ordre qui m'a été donné
par
deux fois; Il
l’a
répété pour la deuxième fois, alors que la bataille était déjà déclenchée
à Batoumi.
Il me
demandait catégoriquement d’ordonner la démobilisation de
notre armée.
N. Jordania a
insisté là-dessus, probablement parce qu'il voulait remplir les conditions
de la trêve avec les Bolcheviks.
Peut-être que
la libération de prison des Bolcheviks géorgiens aurait également dû avoir
lieu. Merci à Dieu et au Général Zakariadze, --- cet ordre n'a pas été
donné à l'Armée.
Je dois mentionner que N. Jordania avait parlé aux
Bolcheviks
géorgiens avant
même
le début de la guerre
qui nous
opposait aux
Tatars ;
La guerre a commencé après minuit du 17 au 18 mars,
quand
que le
Gouvernement
était déjà à bord du navire,
alors que je
me trouvais
toujours à Batoumi
en présence
de mon
Quartier
Général
et des
Cadets.
À la page 186, N. Jordan se souvient ; "Nous sommes montés à bord du
navire le 16 Mars. Kvinitadze
s’y trouvait !
Nous avons été surpris, je pensais qu'il
dirigeait les
combats,
je lui ai demandé
de descendre
immédiatement sur
rivage
afin
d’apprécier
la situation
et d'agir
avec
l’aide de ses
supérieurs
(lesquels
lui étaient subordonnés);
P 34
"Il est
descendu du bateau et revenu après quelques heures , sans avoir vu
quiconque ;
il
n’avait même pas
bougé."
J'ai passé la nuit du 17 au 18 mars
a partir de
3 où
4 heures sur le bateau "Maria". Zakariadze, le
Quartier
Général
et les
Cadets
m’en
sont témoins.
Comment
a-t ’il pu me
voir sur
le navire "Kiral" ?,
je
l’ignore.
Il se trompe
quant à
la date d'embarquement
sur le
navire. Le
Gouvernement
est monté à bord du navire le 17 mars
entre
21h-22h
.Quand
j’ai
amené l’Instructeur (
commissaire
politique)
des Bolcheviks
à leur
wagon
, Le combat n'avait pas encore commencé à Batoumi
.
Après minuit, les Ottomans
ont
soudainement
investi
le bureau des postes télégraphes et ont tué deux de nos officiers. Ainsi
commença la guerre avec les Tatars .
N. Jordania et le
Gouvernement
était déjà sur
navire "Kirali"
entre
10-11 heures du soir le 17 mars.
Si il m’y
avait aperçu, comment
aurait-il
pu me donner l’ordre
de participer à une bataille qui
n’était même
pas engagée
?!
*
* *
Le Gouvernement
m'a dit que nous nous réunirions le 18 mars et la nuit du 17 au 18 mars. Alors
que j’étais
tranquillement
installé
dans le
wagon,
des officiers sont venus me
faire leurs
adieux.
Je me souviens parmi eux du colonel K. Gelovani,
décoré
de la croix de Saint-Georges, mais expulsé de l'Armée
géorgienne, comme beaucoup d'autres merveilleux officiers qui,
semble-t-il, "n'ont pas
voulu suivre
les idées
des personnalités politiques" (p. 121 ) et n'étaient pas des «partisans
de la révolution.
Peu après minuit, j'ai envoyé un des officiers voir le
Gouvernement;
Il est revenu et m'a dit que le wagon du
Gouvernement
était vide. Ils sont
partis
et ne m'en
ont
même pas
tenu
informé; Mon
wagon
était
pourtant
à côté
du leur.
Vers 3-4 heures du matin, le 18 mars, le général Zakariadze
m'a dit qu'il était temps de partir
de crainte
que nous ne manquions d'essence sur notre petit navire.
Nous sommes montés à bord
du
navire "Maria"
et
non
sur le
"Kiral"
avec le
Quartier
Général
et certains
Cadets
.
P 35
À
8-9 heures du matin, le 18 mars, je me suis rendu avec le petit navire
vers le"Kiral".
N. Jordania
m'a dit: "Alors vous avez abandonné l’Armée !"
Hier et
avant-hier, il m’a répété qu’il ne fallait pas emmener trop de monde à
l'étranger parce que nous ne disposions pas de beaucoup d'argent.
Aujourd'hui il
me réprimande pour avoir quitté l'Armée, quand lui-même a quitté son
Armée, son Peuple, son Territoire et s’est installé à bord de son navire
avant moi pour gagner l'étranger.
Je n'ai pas répondu
immédiatement
et il a
ajouté:
"Avez-vous
transmis
mon ordre de démobilisation à l'Armée?"
A cette époque, il y avait déjà
la
guerre à Batoumi et les Bolcheviks approchaient de Batoumi.
Je lui ai dit que la guerre battant son plein,
la
transmission
de cet ordre n'était ni nécessaire ni souhaitable,
car il aurait
été impossible de l’exécuter.
Il a quand
même
insisté pour
que
cet ordre
soit exécuté.
Bien sûr, personne n’aurait
suivi
cet ordre,
néanmoins,
je suis allé
me rendre
compte de
la situation.
Deux cadets - Shota Nikoladzè
et Kukuri Tokhadzè-
et un officier, Misha Gotseridzè,
m’accompagnaient sur ce petit navire, ainsi que Mr. Takaïshvili,
le Chef
de notre
Marine.
J'ai envoyé deux
Cadets
sur rivage
en leur confiant un message à l’adresse du Général
Varden Tsulukidzè
afin qu’il m’explique
la situation. Les
Cadets
se sont rendus à l'Etat-Major,
où ils ont été accueillis par le
Général
Mazniashvili, décoré
des insignes
rouge de
"Nouveau
Commandant
en chef".
Le Général Mazniashvili a quitté le front sur mon ordre afin de gagner
l'étranger,
mais
il a été accueilli à la gare par les
Bolcheviks
géorgiens
qui lui ont
demandé
d’assurer
le Commandement
en Chef.
Il a lu ma lettre, ne m'a rien retourné et a dit aux
Cadets
que le
Général
Tsulukidze
se trouvait
à la gare
de chemin de fer.
Les Cadets
s’y sont rendus et m'ont rapporté un écrit du Gén. Tsulukidze.
Celui-ci
est toujours
consultable
aujourd’hui;
il
s'est avéré que notre
Armée
était
en plein
combat
contre
les Tatars et
que
jusqu'à présent, la victoire
était de
notre côté.
Il
m’était
désormais
impossible de rester à Batoumi, alors que le Pouvoir était entre les
mains des
Bolcheviks, car
P 36
cela aurait signifié ma
Trahison
aux
côtés
des Bolcheviks.
N. Jordania, semble-t-il, voulait vraiment que cela se produise;
C’est évident
: cela
lui aurait donné un prétexte pour m’accuser de
collusion avec les
Bolcheviks,
et
surtout
pour m’accuser
de Trahison sans en avoir la preuve
:
"Le front de Mtskheta était
le prétexte
pour mettre fin à la guerre"
( p.182)
N. Jordania
ne s’est pas
contenté
de tout ce qu'il a écrit sur moi et ajoute "il est
parti
à l'étranger de sa propre initiative. Personne ne l'a
incité à le
faire"
Pourquoi
avait-il
besoin
mentionner cela?
Il voulait
probablement justifier son comportement qui, en 1923
(à
Paris),
m'a laissé
dans le besoin.
Le Président
du Gouvernement
géorgien, ostensiblement porteur du
Drapeau
National,
n’a pas
eu
honte que le
Commandant
en Chef
de la Géorgie,
souvent dans
la
détresse,
était obligé
de travailler à
l’usine Pathe
en tant que simple ouvrier.
Quand j'ai quitté le navire "Kiral" à Batoumi, il s'est avéré que Jordania
voulait mettre les voiles et, bien sûr,voulait que je reste à terre, mais
Charutti, le représentant de l'Italie, a refusé cette situation :
"Tant que le
Commandant
en Chef
ne sera pas sur le navire,
il
n’appareillera
pas." Le témoin de ces paroles est vivant.
Par conséquent, le
Capitaine
Badrera, qui accompagnait Mr Charuti quand je suis monté à bord du "Kiral",
est venu me voir et m'a demandé "Avez vous l'intention de partir
ailleurs après le" Kiral "? Ce n'est que quand je lui ai répondu que
je ne bougerais plus du navire que le "Kiral" est parti.
Et le Gén. Odichelidzè ,
Conseiller
de N. Jordania et le
Général
Zakariadzè
sont-ils partis également de leur propre initiative ? Les Cadets aussi ?
Il
m'est
alors
devenu impossible d'entretenir une relation avec
tel
homme, et
c’est
en 1923
que je l’ai
rayé de mes connaissances.
Dans
"Mon passé"
il a étalé
toute son animosité (envers
moi).
Je me suis
exprimé
dans le
Journal
"Kavkasia" sur la guerre de 1920 et aussi sur les événements de Batoumi: ;
Il ne m'a pas répondu;
il
savait que tout
était vrai
.
P 37
Je
vais donner deux exemples pour caractériser N. Jordania en tant que
personne :
-Quand
il a quitté Istanbul pour Paris, deux ou trois jours plus tard, j'ai reçu
son ordre écrit qui me démettait de mes fonctions de
Commandant
en Chef.
N’aurait-il
pas pu
me le dire directement ?
-Deuxièmement : quand je lui ai demandé de venir d'Istanbul à Paris,
pour assister
à la
réunion du
Gouvernement ,
N. Jordania a déclaré: «Il est impossible pour Kvinitadzè
de venir à Paris; Il
y
viendra
et
dira à tout le monde que
tout est de
ma faute et ils le croiront.
Dans "Mon passé", N. Jordania blâme tout le monde: --son parti pour la
nomination des
Commandants
en Chef
--; il accuse la
Commission
militaire l'Assemblée Constituante de n’avoir pas organisé
leurs
travaux ;
A la page 158 il accuse l'Assemblée Constituante de « n'avoir
pas ralenti (écarté)
les menaces »
Le Président du Gouvernement Géorgien note :
le
peuple était
admirateur
de la Russie ,
l’Assemblée Constituante
ne remplissait pas
les buts qui
lui étaient assignés;
le
Commandement était inapte;
les Officiers
– des
pilleurs
de régiment et
des
voyous, complètement
dépourvus
d'amour de la Patrie;
Personne
ne voulait entrer au
Gouvernement
sauf E. Gegechkori et N. Ramishvili;
au sein
l'Assemblée
Constituante
tout
le monde était «impliqué». L'opposition des
Nationaux-Démocrates
n'était
là que
pour faire
de
«l'obstruction
» et non pour la Cause.
Pauvre
Nation
géorgienne !
Les Commandants
et les
Officiers
sont
les derniers à aimer leur
Patrie
disait en les dénigrant N.Jordania .
Quand j'étais à Istanbul,
où
de nombreux
Généraux
géorgiens
se trouvait
à cette époque: Kazbegi, Tumanishvili, Melikishvilis Andghuladzè
et d'autres
, l'un
d'eux, le
Général
Pètrè
Melikishvili, m'a
donné
le message que ces vieux
Généraux,
qui n'avaient jamais servi dans l'Armée
géorgienne,
l’avait prié de me transmettre
: «Nous connaissions votre père et nous vous avons connu quand vous étiez
enfant. Nous savons très bien que vous
n’auriez pas
pu libérer la Géorgie de la Russie, mais vous avez sauvé la dignité et le
renom
de l’Armée
géorgienne ;
recevez
nos
plus sincères remerciements. "
P 38
C'est ce que disaient les
Généraux
qui avaient été dans l'Armée
Russe et ont été éduqués à l'école Russe !
Je regrette
que ces
mémoires (
« Mon Passé »)
n'aient
été publiées
qu'après sa mort. Si cela s'était produit auparavant, je
lui
aurais demandé
réparation
pour
calomnie.
A présent,
que
peut-on
exiger
du défunt !
Il a déversé
toute sa hargne sur nous tous et a insulté
sa Nation.
Que le Dieu ait pitié de son âme !
Guiorgui Kvinitadze 1954
P 39
Imprimerie Artchil Metreveli à Münich
|
|
|
|